ΔΩΡΟΘΕΟΣ ΒΛΑΤΗΣ, ὁμολογητὴς

ἀρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης (π. 1305-1379)



Τὸ Συνοδικὸ τῆς ᾿Ορθοδοξίας, στὸ παράρτημα τῆς ᾿Εκ­κλησίας Θεσσαλονίκης ἀφιερώνει στὸν Δωρόθεο ἕνα ἐ­ξ­αιρετικὸ τιμητικὸ ἐγκώμιο, ὅπου τονίζεται ὅτι ὁ Δωρόθεος ἦταν ἀξιοθαύμαστος γιὰ τὶς θεοειδεῖς ἀρετές του, ὅτι ἦταν πιστὸς μαθητὴς τοῦ Γρηγορίου Παλαμᾆ, ὅτι ὑπέστη φοβε­ρὲς διώξεις καὶ κακώσεις ὑπὲρ τῶν δογμάτων τῆς ὀρθοδο­ξίας μαζὶ μὲ τὸν διδάσκαλό του Γρηγόριο, ὅτι ἦταν λαμπρὸς δι­δά­σκαλος καὶ πρὸ τῆς ἀρχιερατείας του καὶ κατ᾿ αὐτήν. Εἶναι γραμμένο ἀπὸ τὸν ἅγιο Συμεὼν Θεσσαλονίκης, ὅπως δείχνει τὸ μονόγραμμά του στὸ περιθώριο:

“Δωροθέου τοῦ ἁγιωτάτου ἀρχιεπισκόπου Θεσσαλονί­κης, τοῦ δῶρον ὡς ἀληθῶς ἐκ Θεοῦ δοθέντος τῷ τῶν χρι­στωνύμων πληρώματι, καὶ ταῖς θεοειδέσι μὲν ἀρεταῖς περι­βοήτου τοῖς πᾆσι καὶ θαυμαστοῦ γεγενημένου, καὶ ταῖς πα­τρικαῖς καὶ πνευματικαῖς εἰσηγήσεσι καὶ διδασκαλίαις, καὶ πρὸ τῆς ἀρχιερωσύνης, καὶ μετὰ τὸ δέξασθαι ταύτην, πάντας καταφωτίσαντος, ἱδρῶτας δὲ καὶ πόνους καὶ φυλακὰς καὶ πολλὰς κακώσεις ὑπὲρ τῆς εὐσεβείας καὶ τῶν ὀρθῶν δογμά­των τῆς Χριστοῦ ἐκκλησίας ὑπομεμενηκότος συνάμα τῷ θείῳ καὶ θαυμαστῷ πατρὶ καὶ διδασκάλῳ Γρηγορίῳ τῷ πάνυ, αἰω­νία ἡ μνήμη”.

῾Η μαθητικὴ θέσις του ἀπέναντι τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾆ δείχνει ὅτι πιθανῶς ἦταν νεώτερος κατὰ μία ὀκταετία τουλάχιστον, ἄρα ὅτι θὰ ἐγεννήθηκε γύρω στὰ 1305. Κατὰ τὴν μαρτυρία τοῦ Φιλοθέου Κοκκίνου ἦσαν αὐτὸς καὶ ὁ ἀδελφός του Μάρκος φίλοι τοῦ Φιλοθέου ἀπὸ παιδικὴ ἡ­λικία, “ἐκ παιδὸς ἐς τὰ μάλιστα”, ποὺ σημαίνει ὅτι ἦσαν συν­ομήλικοι. ᾿Αργότερα συνασκήτευσαν ὅλοι αὐτοὶ μαζί, καθὼς καὶ μὲ τὸν Γρηγόριο Παλαμᾆ καὶ τὸν ᾿Ισίδωρο.

Τὰ δύο ὁράματα ποὺ εἶδε ὁ Γρηγόριος Παλαμᾆς στὸ ῞Αγιον ῎Ορος, τὸ ἕνα πολὺ ἐνωρίς, κατὰ τὸ δεύτερο ἔτος τῆς ἐκεῖ παραμονῆς του, περὶ τῆς συνεχοῦς πρὸς αὐτὸν προ­σ­τασίας τῆς Θεοτόκου, τὸ ἄλλο μετὰ δεκαετία περίπου, περὶ ἀνάγκης μεταδόσεως καὶ στοὺς ἄλλους τοῦ θείου ποτοῦ ποὺ ἀνέβλυζε μέσα του, τὰ διηγήθηκε ἀποκλειστικῶς στὸν Δω­ρόθεο, “τὸν μαθητὴ καὶ σύνοικο”· ἀλλ᾿ αὐτὸ συνέβηκε πολὺ ἀργότερα (Φιλοθέου, Βίος Γρηγορίου, ἔκδ. Χρήστου, σ. 82 καὶ 144). Πιθανῶς γιὰ πρώτη φορὰ συνάντησε τὸν Γρηγό­ριο στὸ ῞Αγιον ῎Ορος, ἀλλὰ περισσότερο συνδέθηκε μαζί του στὴ Θεσσαλονίκη κατὰ τὴν ἔναρξι τῆς ἔριδος μὲ τὸν Βαρλαάμ, τὸ 1338. Οἱ τρεῖς ἄνθρωποι ποὺ προσκλήθηκαν μαζὶ μὲ τὸν Γρηγόριο Παλαμᾆ, γιὰ νὰ δώσουν λόγο περὶ τῶν πεποι­θήσεών του ἐνώπιον τῆς Συνόδου ἦταν ὁ ᾿Ισίδω­ρος, ὁ Δω­ρόθεος καὶ ὁ ἀδελφός του Μάρκος. ῞Οπως λέγει ὁ Καντα­κουζηνὸς (῾Ιστορία, ἐκδ. Bonn. 550) “καὶ παρῆσαν καὶ αὐτοὶ τῷ λόγῳ ὑπέχειν εὐθύνας”. Μετὰ τὴν πλήρη δι­καίωσί τους ὁ Δωρόθεος ἔμεινε δίπλα στὸν Παλαμᾆ καὶ συμμερίσθηκε τὶς ταλαιπωρίες του. ῎Εμεινε στὴ φυλακὴ τῶν ἀνακτόρων μαζὶ μὲ αὐτὸν ἀπὸ τὸν ᾿Απρίλιο τοῦ 1343 καὶ τὸν ἐξυπηρετοῦσε ὡς γραμματεύς.

Μετὰ τὴν ἀποκατάστασι τῆς τάξεως ἀκολούθησε τὸν Γρηγόριο Παλαμᾆ στὴ Θεσσαλονίκη, ὅπου διακρίθηκε ὡς πνευματικὸς διδάσκαλος. ῾Ο Νικόλαος Καβάσιλας ὡς φοι­τη­τὴς στὴν Κωνσταντινούπολι πρὶν ἀπὸ τὸ 1341, γράφει πρὸς τὸν πατέρα του, ὅτι ὁ μόνος ἀλληλογράφος του στὴ Θεσσα­λονίκη εἶναι ὁ Δωρόθεος, τὸν ὁποῖο καὶ διακρίνει ἀπὸ ὅλους· “τὸν ἐμὸν ἐξαίρω πατέρα τὸν ἱερώτατον Βλα­τῆν”. ᾿Αλλ᾿ ἀρ­γότερα ἡ δραστηριότης του στὴν πνευματικὴ καθοδήγησι, ἰδίως τῶν νέων, ἔχει καθολικὴ ἀναγνώρισι.

Γύρω στὸ 1355, μαζὶ μὲ τὸν ἀδελφό του Μάρκο ἵ­δρυ­σε τὴν μονὴ τοῦ Σωτῆρος Παντοκράτορος στὸ ὕψωμα τῆς Θεσσαλονίκης, τὴν γνωστὴ ἀπὸ αὐτοὺς ὡς μονὴ Βλα­τέων, πιθανῶς μὲ ἐνίσχυσι τῆς βασιλομήτορος ῎Αννας, ἡ ὁ­ποία διέ­μενε τότε στὴ Θεσσαλονίκη. Σὲ μιὰ ἐπιγραφὴ τοῦ 1801 γρά­φεται ὅτι οἱ ἱδρυταὶ αὐτῆς τῆς μονῆς εἶναι Κρῆ­τες· καὶ ναὶ μὲν στὴν Κρήτη ἀπαντᾆται τὸ ὄνομα Βλατῆς καὶ στὴν ἐπο­χὴ ἐκείνη καὶ ἀργότερα, ἀλλ᾿ ἀπαντᾆται καὶ ἀλλοῦ. Καμμιὰ παλαιὰ μαρτυρία δὲν ὑπάρχει γιὰ τὴν κρη­­τική τους κατα­γωγή.

Τὸ 1371 ὁ Δωρόθεος ἐξελέγη μητροπολίτης Θεσσα­λο­νίκης διαδεχόμενος τὸν ᾿Αντώνιο, ὁπότε βέβαια στὴν ἡ­γου­μενία τῆς μονῆς θὰ τὸν διαδέχθηκε ὁ Μάρκος, ἂν εἶχε ἐπι­βιώσει. Διετήρησε τὴν μητροπολιτικὴ ἕδρα ἕως τὸν θά­νατό του ποὺ συνέβηκε τὸ 1379 καὶ τότε τὸν διαδέχθηκε ὁ ᾿Ισί­δωρος Γλαβᾆς.

Παρὰ τὴν γενικὴ ἀναγνώρισι τῆς ἀρετῆς καὶ τῆς ὀρ­θοδοξίας τοῦ Δωροθέου καὶ παρὰ τὸ ἐγκώμιο τοῦ Συνοδι­κοῦ δὲν ἔχει ἐγγραφεῖ κατ᾿ ἄλλον τρόπο στὸ ἑορτολόγιο, ἀφοῦ ἀρκετὴ ἐθεωρήθηκε ἡ μνήμη του κατὰ τὴν Κυριακὴ τῆς ᾿Ορθοδοξίας.



ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Θεοχαρίδης, Γ., “Οἱ ἱδρυταὶ τῆς ἐν Θεσσα­λονίκῃ μονῆς τῶν Βλατάδων”, Πανηγυρικὸς τόμος ἑορτασμοῦ ἑξα­κο­σιετηρίδος Γρηγορίου Παλαμᾆ, Θεσσαλονίκη 1960, σσ. 49-70. Στογιό­γλου, Γ., ῾Η ἐν Θεσσαλονίκῃ Πατριαρχικὴ Μονὴ Βλατάδων, Θεσσα­λονίκη 1971, σσ. 56-65. Petit, L., "Les évêques de Thessalonique", EO 5 (1901-1902) 94. ῾Ο ἴδιος, "Le Synodicon de Thessalonique", EO 18 (1916-1919) 249. Laurent, V., "La liste episcopale du Synodicon de Thes­salonique", EO 32 (1933) 302. Guil­lard, J., "Le Synodicon de l’Or­thodoxie", TM 2 (1967) 114.
Π.Χ.