ΣΕΝΟΥΦΙΟΣ ὁ ΣΗΜΕΙΟΦΟΡΟΣ, ὅσιος (9ος αἰ.)

25 Μαρτίου



Τὸ ὄνομα τοῦ ὁσίου Σενουφίου συνδέεται μὲ τὴ θαυ­ματουργικὴ ἀποκάλυψη τοῦ περίφημου ψηφιδωτοῦ τοῦ κα­θολικοῦ τῆς μονῆς Λατόμου (σημ. ῞Οσιος Δαβίδ), στὸ ὁποῖο εἰκονίζεται, σὲ μία μοναδικὴ παράσταση μὲ ἀποκαλυπτικὸ περιε­χόμενο, ὁ ᾿Ιησοῦς Χριστὸς κρατώντας ἀνοικτὸ εἰλητά­ριο καὶ καθισμένος σὲ φωτεινὴ νεφέλη, μὲ τοὺς προφῆτες ᾿Αββακοὺμ καὶ ᾿Ιεζεκιὴλ ἑκατέρωθεν καὶ τὰ τέσσερα πτερω­τὰ ζῶα τῆς ᾿Αποκαλύψεως, μὲ τὰ ὁποῖα συμβολίζονται οἱ τέσ­σερις εὐαγγελιστές, στὶς τέσσερις γωνίες τοῦ ψηφιδωτοῦ.

Σύμφωνα μὲ τὴ Διήγηση περὶ τῆς θεανδρικῆς εἰκόνος τοῦ Κυρίου ἡμῶν ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ, τῆς φανερωθείσης ἐν τῇ κατὰ Θεσσαλονίκη μονῇ τῶν Λατόμων, ἔργο τοῦ ἡγουμένου τῆς μονῆς ᾿Ακαπνίου ᾿Ιγνατίου, χρονολογούμενο πιθανότατα τὸν 11ο αἰώνα, ἡ ψηφιδωτὴ παράσταση τοῦ Σωτῆρος Χρι­στοῦ παρουσιάστηκε μὲ θαυματουργικὸ τρόπο στὴν ἀνατολι­κὴ ἀψίδα ἑνὸς κτίσματος στὴν ἄνω πόλη, στὸ ὁποῖο διέμενε ἡ Θεοδώρα, κόρη τοῦ Μαξιμιανοῦ (βλ. λῆμμα), καὶ τὸ ὁποῖο εἶχε μετατρέψει σὲ εὐκτήριο οἶκο, στὴν ἴδια ἀκριβῶς θέση, ὅπου εἶχε δώσει ἐντολὴ σὲ κάποιο ζωγράφο, νὰ ζωγραφίσει τὴν εἰκόνα τῆς Παναγίας. Τὸ ψηφιδωτὸ αὐτὸ διασώθηκε ἐπι­καλυμμένο καὶ ἐπιχρισμένο μὲ φροντίδα τῆς Θεοδώρας ἀπὸ τὴν ὀργὴ τοῦ πατέρα της, ὁ ὁποῖος ὅταν πληροφορή­θηκε τὴ μετατροπὴ τοῦ κτηρίου, ποὺ εἶχε παραχωρήσει στὴν κόρη του ὡς χῶρο διαμονῆς, σὲ χριστιανικὸ ναό, ἔδωσε δια­ταγὴ νὰ τὸ πυρπολήσουν.

Σύμφωνα μὲ τὴ Διήγηση τοῦ ᾿Ιγνατίου, τὸ κτίσμα ποὺ εἶχε ἀνοικοδομηθεῖ καὶ λειτουργοῦσε ὡς δημόσιο λουτρό, μετα­τράπηκε, μετὰ τὴν ἄνοδο χριστιανῶν αὐτοκρατόρων στὸ ρω­μαϊκὸ θρόνο, σὲ μοναστήρι τιμώμενο στὸ ὄνομα τοῦ προ­φή­τη Ζαχαρία.

Αἰῶνες ἀργότερα, κατὰ τὴ διάρκεια τῆς βασιλείας τοῦ εἰκονομάχου αὐτοκράτορος Λέοντος Ε¢ τοῦ ᾿Αρμενίου (813-820), ὁ Σενούφιος, μοναχὸς στὴν ἔρημο τῆς αἰγυπτιακῆς Νη­τρίας, φημισμένος γιὰ τὴν αὐστηρὴ ἄσκησή του καὶ τὴν παρ­ρησία του πρὸς τὸ Θεό, ζητοῦσε διαρκῶς στὶς προσευ­χές του νὰ τοῦ ἀποκαλυφθεῖ ἡ μορφὴ τὴν ὁποία θὰ ἔχει ὁ Κύριος κατὰ τὴν ἐν δόξει δεύτερη ἔλευσή του στὴ γῆ. ῾Η ἀπάντηση τοῦ δόθηκε ἀπὸ θεία φωνὴ ποὺ τὸν καλοῦσε νὰ ταξιδέψει στὴ Θεσσαλονίκη καὶ νὰ ἐπισκεφθεῖ τὴ μονὴ τῶν Λατόμων, γιὰ τὴν ὁποία γνωρίζουμε ὅτι ὑφίσταται ἤδη ἀπὸ τὸν 5ο αἰ­ώνα, μὲ τὴ διαβεβαίωση ὅτι ἐκεῖ θὰ τοῦ ἀποκα­λυπτόταν ἡ μορφὴ τοῦ Θεοῦ κατὰ τὴ Δευτέρα Παρουσία.

῾Ο Σενούφιος ὑπάκουσε στὸ θεῖο παράγγελμα· ἐγκατέ­λειψε τὸ μοναχικὸ κελλί του στὴ Νητρία καὶ κατόρθωσε, μετὰ ἀπὸ ἀρκετὴ ταλαιπωρία καὶ κινδύνους, νὰ φθάσει ὁδι­κῶς στὴ Θεσσαλονίκη. Παρὰ τὴ μεγάλη κόπωσή του, κατευ­θύνθηκε ἀμέσως πρὸς τὴ μονὴ Λατόμου, ὅπου ἄρχισε νὰ ἐ­ρω­τᾆ τοὺς μοναχοὺς καὶ νὰ ἐρευνᾆ γιὰ νὰ ἐντο­πίσει τὴν ἀ­πει­κόνιση τοῦ Χριστοῦ, ὅπως τοῦ εἶχε ὑποδει­χθεῖ μὲ τὸ θεῖο ὅραμα.

῞Οταν οἱ πατέρες τῆς μονῆς τὸν διαβεβαίωσαν ὅτι δὲν ὑπῆρχε τέτοια παράσταση στὴ μονή τους, ἀλλὰ οὔτε καὶ σὲ καμμία ἄλλη μονὴ ἢ ἐκκλησία τῆς Θεσσαλονίκης, ὁ γέρον­τας Σενούφιος καταλήφθηκε ἀπὸ ἀθυμία, θεωρώντας πὼς ἐξ­απατήθηκε ἀπὸ τοὺς δαίμονες. Παρέμεινε ὡστόσο ἐκεῖ ἐπὶ ἕξι μῆνες, ἐλπίζοντας στὴν πιθανὴ εὕρεση τῆς πο­θούμενης παρα­­στάσεως τοῦ Χριστοῦ.

Τελικὰ ἐπέστρεψε στὴ Νητρία, ὅπου ἡ ἴδια φωνὴ τὸν διαβεβαίωσε καὶ πάλι ὅτι δὲν εἶχε ἐξαπατηθεῖ καὶ πὼς ἔ­πρεπε νὰ ἐπιστρέψει στὴ μονὴ τῶν Λατόμων, ὅπου ἐπρόκει­το νὰ ἐπέλθει καὶ τὸ ὁσιακὸ τέλος του. ῾Ο Σενούφιος μετέ­βη γιὰ δεύτερη φορὰ στὴ Θεσσαλονίκη καὶ διέμενε σὲ ἕνα κελλὶ τῆς μονῆς Λατόμου.

῞Οταν κάποια ἡμέρα βρισκόταν μόνος του ἐντὸς τοῦ καθολικοῦ τῆς μονῆς, συνέβη ἕνα παράδοξο γεγονός: “γίνε­ται αἰφνιδὸν λαίλαμψ τε καὶ σεισμός, καὶ πρὸς τούτοις βροντῶν οἷα ῥῆξις, ὡς ἐκ τούτων καὶ τὰ θεμέλια δονεῖσθαι τοῦ ναοῦ δοκεῖν”. Αὐτὴ ἡ αἰφνίδια δόνηση προκάλεσε τὴν ἀποκόλλη­ση τοῦ δέρματος καὶ τῶν πλίνθων ποὺ κάλυπταν τὴν παρά­σταση τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ, ὕστερα ἀπὸ σχετικὴ μέριμνα τῆς κόρης τοῦ Μαξιμιανοῦ Θεοδώρας (βλ. λῆμμα). Τότε “ὁ ἱερὸς ἐκεῖνος τοῦ Κυρίου χαρακτὴρ δίκην ἡλίου σελαγίζον­τος μέσον τῆς νεφέλης ἀνεφάνη πυρσοφανῶν”. ῾Ο γέροντας Σενούφιος, εὑρισκόμενος στὸ μέσον τοῦ ναοῦ, βλέ­ποντας τὴν περίφημη ψηφιδωτὴ παράσταση, εὐχαρίστησε τὸ Θεὸ καὶ παρ­έδωσε τὸ πνεῦμα του.

Οἱ πατέρες τῆς μονῆς ἔσπευσαν ἀμέσως καὶ ἀντίκρυ­σαν τὸ παράδοξο ἐκεῖνο θέαμα. Στὴ συνέχεια τέλεσαν τὴν ταφὴ τοῦ Σενουφίου στὸ μέρος ἐκεῖνο, ὅπου ἀντίκρυσε τὸ ἱερὸ ἐκτύπωμα τῆς μορφῆς τοῦ Χριστοῦ καὶ κοιμήθηκε. ῾Η ταφὴ τοῦ σκηνώματος τοῦ ὁσίου γέροντος Σενουφίου συνο­δεύτηκε ἀπὸ πλῆθος θαυμάτων, τὰ ὁποῖα, σύμφωνα μὲ τὴ μαρτυρία τοῦ ᾿Ιγνατίου, συνεχίζονταν ὡς τὶς μέρες του.

῾Η κοίμηση τοῦ ὁσίου Σενουφίου χρονολογεῖται περὶ τὰ μέσα τοῦ 9ου αἰώνα, ἐνῶ ὁ τάφος του ἔχει ἐντοπισθεῖ στὸ δάπεδο τοῦ καθολικοῦ τῆς μονῆς (῞Οσιος Δαβίδ), μπρο­στὰ καὶ λίγο δεξιὰ ἀπὸ τὴν ῾Ωραία Πύλη, ὅπου ἐντοπίστη­καν καὶ ἄλλοι πέντε τάφοι. ᾿Εντὸς τοῦ τάφου, ὁ ὁποῖος κα­λύπτεται ἀπὸ μαρμάρινη κινητὴ πλάκα, βρέθηκε τὸ τίμιο λεί­ψανό του, καθὼς καὶ ἡ σιδερένια ζώνη του, ἡ ὁποία φυ­λάσ­σεται στὸ ἐπιτροπικὸ τοῦ ναοῦ τοῦ ὁσίου Δαβίδ.

Τὸ μοναχὸ Σενούφιο ταυτίζουν σύγχρονοι ἐρευνητὲς μὲ τὸν ὅσιο Σενούφιο τὸ σημειοφόρο, τοῦ ὁποίου ἡ μνή­μη ἀπαν­τᾆται στοὺς Συναξαριστὲς τὴν 25η Μαρτίου. ῞Οπως προκύ­πτει ἀπὸ τὴ Διήγηση τοῦ ᾿Ιγνατίου, ὁ Σενούφιος ὑπῆρ­ξε πράγ­­ματι σημειοφόρος, ἀφοῦ προκάλεσε τὴ θαυμα­τουργι­κὴ ἀπο­κάλυψη τοῦ ψηφιδωτοῦ τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ, καθὼς καὶ σωρεία ἰάσεων μετὰ θάνατον.



ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Γεράσιμος Μικραγιαννανίτης, “᾿Ακολουθία πάντων τῶν ἐν Θεσσαλονίκῃ διαλαμψάντων ἁγίων”, ΓΠ τχ. 732, ἔτ. 73 (Μάρτ.-᾿Απρ. 1990) 356. Γουγούσης, Χ., “Θεοδώρα ἡ τοῦ Μαξι­μιανοῦ καὶ ἡ μονὴ τῶν Λατόμων”, Μακεδονικὸν ῾Ημερολόγιον, ἔκδ. Ν. Σφενδόνη, Θεσσαλονίκη 1925, σσ. 17-23. Εὐστρατιάδης, Σ., ῾Αγιο­λόγιον τῆς ᾿Ορθοδόξου ᾿Εκκλησίας, ᾿Αθῆναι χ.χρ., σσ. 420-421. Κα­δᾆς, Σ., “Διήγηση ᾿Ιγνατίου περὶ τοῦ ψηφιδωτοῦ τῆς μονῆς Λατό­μου”, Κληρονομία 20 (1988) 143-163. Λαγγῆς, Μ., ῾Ο Μέγας Συν­αξαριστὴς τῆς ᾿Ορθοδόξου ᾿Εκκλησίας, τ. Γ¢, ᾿Αθῆναι 19885, σ. 509. Ξυγγόπουλος, ᾿Α., “Τὸ καθολικὸν τῆς μονῆς Λατόμου καὶ τὸ ἐν αὐτῷ ψηφιδωτόν”, ᾿Αρχαιολογικὸ Δελτίο 12 (1929) 143 σημ. 2, 172-178. Πελεκανίδης, Στ., Παλαιοχριστιανικὰ μνημεῖα. ᾿Αχειροποίητος, Μονὴ Λατόμου, Θεσσαλονίκη 1949 (φωτ. ἀνατ. 1973), σσ. 62-68. Τσιγαρί­δας, Ε., Οἱ τοιχογραφίες τῆς μονῆς Λατόμου Θεσσαλονίκης καὶ ἡ βυ­ζαντινὴ ζωγραφικὴ τοῦ 12ου αἰώνα, [Μακεδονικὴ Βιβλιοθήκη 66], Θεσσαλονίκη 1986, σ. 14 σημ. 22. ῾Ο ἴδιος, Μονὴ Λατόμου (῞Οσιος Δαβίδ), Θεσσαλονίκη 1987, σσ. 39-54. Χρυσοστόμου, Γ., “Οἱ ἅγιοι τῆς Θεσ­σαλονίκης”, στὸ Χαριστήριον τῷ Παναγιωτάτῳ Μητροπολίτῃ Θεσ­σα­­λονίκης κ.κ. Παντελεήμονι τῷ δευτέρῳ ἐπὶ τῇ συμπληρώσει εἰκοσα­ετοῦς ἐν Θεσσαλονίκῃ ποιμαντορίας (1974-1994), Θεσσαλονίκη 1994, σ. 942. BHG 798. Grumel, V., "La mosaïque du ῾Dieu Sauveur᾿ au monastère ῾du Latome᾿ à Salonique", EO 29 (1930) 157-175. Morey, C., "A note on the date of the mosaic of Hosios David, Salonica", Byzantion 7 (1932) 341. Papadopoulos-Kerameus, A., Varia graeca sacra, [Subsidia Byzantina vol. VI], Leipzig 1975 (φωτ. ἀνατ. τῆς ἐκδόσεως τοῦ 1909), σσ. 102-113. Tafrali, O., Topographie de Thes­salonique, Paris 1913, σσ. 196-198.
Σ.Π.