ΑΓΑΠΗ, ΕΙΡΗΝΗ, ΧΙΟΝΙΑ,

νεάνιδες τῆς Θεσσαλονίκης, ποὺ ἐμαρτύρησαν

ἐπὶ Διοκλητιανοῦ († 304)

16 ᾿Απριλίου



Γιὰ τὸ μαρτύριο τῶν τριῶν αὐτῶν κοριτσιῶν σώζεται τὸ κείμενο τοῦ συγχρόνου τους Μαρτυρολογίου, ποὺ ἀποτε­λέ­­σθη­κε ἀπὸ τὰ πρακτικὰ μιᾆς σύνθετης δίκης μὲ τὴν προσ­θήκη ἑνὸς συντόμου διαφωτιστικοῦ γενικοῦ προλόγου, ὀλίγων στί­χων στὴν κάθε μία ἀπὸ τὶς ἐπαναληπτικὲς δίκες γιὰ τὴν Εἰ­ρήνη καὶ ἑνὸς πολὺ συντόμου ἐπιλόγου.

Φαίνεται ὅτι ἐπρόκειτο περὶ ἐπεισοδίου στὸ ὁποῖο ἀρ­χικῶς ἦσαν ἐμπεπλεγμένες δύο ὁμάδες νέων χριστιανῶν, ποὺ προφανῶς συνέπεσε νὰ συλληφθοῦν ταυτοχρόνως καὶ συναν­τή­θηκαν μεταξύ τους ἴσως τυχαίως στὸ γραφεῖο τῆς ἀστυ­νο­μίας καὶ μέχρις ἑνὸς σημείου συμπορεύθηκανÿ στὴν πρώ­τη ὁμά­δα ἀνῆκαν οἱ τρεῖς νέες ποὺ ἀποτελοῦν ἀντι­κείμενο τούτου τοῦ ἄρθρου, στὴ δεύτερη ἀνῆκαν τέσσερις ἀνήλικοι νέοι, οἱ ᾿Αγάθων, Κασία, Φιλίππα, Εὐτυχία. ῾Ο πρό­λογος ἀνα­φέρεται μόνο στὶς τρεῖς νέες, οἱ ὁποῖες σὲ σημεῖα τοῦ κει­μένου ὀνο­μάζονται ἀδελφές, ἐνῶ τὰ μέλη τῆς δεύτε­ρης ὁμά­δας παρου­σιάζονται μόνο στὴν πρώτη δίκη καὶ ἡ παρα­πέρα τύχη τους ἀγνοεῖται.

῾Η διήγησις προϋποθέτει τόσο τὸ πρῶτο διάταγμα τοῦ Διοκλητιανοῦ κατὰ τῶν Χριστιανῶν, ποὺ ἀπαγόρευε τὴ χρῆ­σι καὶ κατοχὴ χριστιανικῶν βιβλίων (τοῦ Φεβρου­αρίου 303), ὅσο καὶ τὸ τέταρτο ποὺ διέτασσε τὴν προσ­φορὰ θυ­σιῶν στὰ εἴδωλα ἢ τουλάχιστο τὴν βρῶσι εἰδωλο­θύτου ἐπὶ ποινῆ θα­νάτου σὲ περίπτωση ἀρνήσεως (ἀρχῶν τοῦ 304). ᾿Αφοῦ δὲ στὸν ἐπί­λογο σαφῶς ὁρίζεται χρόνος τελέσεως τοῦ μαρ­τυ­ρίου ἡ ἐνάτη ὑπατεία τοῦ Διοκλητιανοῦ καὶ ἡ ὀγδόη τοῦ Μαξιμιανοῦ, καὶ συγκεκριμένως ἡ πρώτη ᾿Απριλίου, εὑρισκό­μαστε στὸ ἔτος 304.

᾿Απὸ τὴν ἔκθεσι μαρτυρεῖται ὅτι οἱ τρεῖς ἀδελφές, πιθανῶς ἐνεργὰ μέλη μιᾆς ἀδελφότητος νέων χριστιανῶν μὲ πλουσία βιβλιοθήκη, ἔφυγαν εὐθὺς μετὰ τὴν ἔκρηξι τοῦ διωγ­μοῦ, σὲ ὑψηλὸ ὄρος πλησίον τῆς Θεσσαλονίκης, πιθα­νῶς τὸν Χορτιάτη, ἀφοῦ ἔκρυψαν στὸ σπίτι τους τὰ βιβλία. ῾Η Εἰ­ρήνη σ᾿ ἐρώτησι τοῦ δικαστοῦ ἀπαντᾆ ὅτι ὁ πατέρας τους δὲν ἐγνώ­ριζε τὴν ὕπαρξι τῶν βιβλίων, ἀλλὰ δὲν καθί­σταται σαφές, ἂν ὁ ἴδιος ἦταν εἰδωλολάτρης ἢ χριστιανός. Τὸ ἑπό­μενο ἔτος οἱ τρεῖς κόρες συνελήφθηκαν, ἐπάνω στὸ βουνὸ ἢ στὴν πόλι ὅπου εἶχαν ἐπιστρέψει, ταυτοχρόνως περίπου μὲ τὰ μέλη τῆς ἄλλης ὁμάδος κι ἐστάλθηκαν ἀπὸ τὸν ἀστυνό­μο -τὸν βενεφικιάριο- Κάσσαν­δρο στὸν διοικητὴ τῆς πόλε­ως μὲ ἀναφορὰ του περὶ τῆς ἀρνήσεώς των νὰ φάγουν εἰ­δωλόθυτα.

“Πρὸς σὲ τὸν κύριό μου, ὁ ἀστυνόμος Κάσσανδρος. Γνώριζε, κύριε, ὅτι ὁ ᾿Αγάθων, ἡ Εἰρήνη, ἡ ᾿Αγάπη, ἡ Χιόνη, ἡ Κασία, ἡ Φιλίππα καὶ ἡ Εὐτυχία δὲν θέλουν νὰ φάγουν εἰδωλόθυταÿ γι᾿ αὐτὸ τοὺς ἀναφέρω στὴν ἐντιμότη­τά σου”.

Καὶ ἀρχίζει ἡ διαδικασία μὲ τὶς ἐρωταποκρίσεις. ῾Η περιγραφὴ τῆς ἀνακρίσεως, ποὺ ἔχει ἐξαχθεῖ ἀπὸ τὰ πρα­κτι­κὰ μὲ ἐλαφρὲς προσθαφαιρέσεις ἀπὸ τὸν συντάκτη, ἂν καὶ εἶναι ἐντελῶς τυπική, περικλείει ὅλο τὸ μεγαλεῖο τῶν νεαρῶν τούτων χριστιανικῶν ψυχῶν. ῾Ο διοικητὴς Δουλκί­τι­ος ξεκινᾆ μὲ τὴν γενικὴ παρατήρησι πρὸς ὅλους.

“Τί μανία εἶναι αὐτή, νὰ μὴ ὑπακούετε στὴ διαταγὴ τῶν θεοφιλεστάτων βασιλέων καὶ καισάρων μας;”.

Στὴν ἐρώτησι, γιατὶ δὲν τρώγουν εἰδωλόθυτα παίρνει ἀπὸ τὴν ᾿Αγάπη τὴν ἀπάντησι:

“῎Εχω πιστεύσει στὸν ζῶντα Θεὸ καὶ δὲν θέλω νὰ ἀπο­­λέσω τὴν συνείδησί μου”.

῾Ο Δουλκίτιος συνεχίζει τὶς ἐρωτήσεις πρὸς τὶς ἄλλες κόρες, γιὰ τὸν λόγο ποὺ δὲν ὑπακούουν στὶς διαταγές, γιὰ νὰ πάρῃ τὶς ἀπαντήσεις κατὰ σειρὰ ἀπὸ τὴν Εἰρήνη καὶ τὴ Χιόνη:

“Γιὰ τὸν φόβο τοῦ Θεοῦ”.

“῎Εχω πιστεύσει στὸν ζῶντα Θεὸ καὶ δὲν πράττω τοῦτο”.

῾Ο διοικητὴς ἐξέδωσε ἀπόφασι, ποὺ ἀναγνώσθηκε στὸ ἀκροατήριο, διὰ τῆς ὁποίας καταδικάζονταν σὲ θάνατο ἐπά­νω στὴν πυρὰ οἱ δύο μεγαλύτερες ἀδελφές.

“Γιὰ τὴν ᾿Αγάπη καὶ τὴ Χιόνη, ἐπειδὴ μὲ ἀσεβῆ διά­νοια ἔπραξαν ἐνάντια πρὸς τὸ θεῖο θέσπισμα τῶν αὐθεντῶν μας αὐγούστων καὶ καισάρων, ἀκολουθώντας ἀκόμα τὴν ἀνά­­ξια καὶ σάπια καὶ μισητὴ ἀπὸ ὅλους τοὺς εὐσεβεῖς θρη­σκεία τῶν Χριστιανῶν, διέταξα νὰ παραδοθοῦν στὴν πυρά”.

Στὴν ἀπόφασι αὐτὴ προστίθεται ὅτι ὁ ᾿Αγάθων καὶ οἱ τέσσερις ἄλλες κόρες, λόγω τοῦ νεαροῦ τῆς ἡλικίας των, δὲν καταδικάσθηκαν σὲ θάνατο, διότι κατὰ τὸ ρωμαϊκὸ δίκαιο δὲν μποροῦσε νὰ ἐπιβληθῆ τέτοια ποινὴ σὲ ἀνηλί­κους, δηλαδὴ σὲ πρόσωπα κάτω τῶν 18 ἐτῶν. Καταδι­κάσθηκαν λοιπὸν νὰ ἐγκλεισθοῦν στὸ δεσμωτήριο.

Τὴν ἑπομένη ἡμέρα ἀπὸ τὴν τελείωσι τῶν δύο κο­ρι­τσιῶν στὴν πυρά, ἡ Εἰρήνη προσήχθηκε πάλι στὸ δικα­στή­ριο. Εἶχε ἀνακαλυφθῆ στὸ σπίτι τους ὁλόκληρη βιβλιο­θήκη χριστιανικῶν ἔργων ποὺ ἀνῆκαν σ᾿ αὐτές. Στὴ νέα δίκη ὁ Δουλκίτιος προσπαθεῖ νὰ εὕρη ἐνήλικες συνενόχους, ἀλλὰ ἡ νεαρὴ κόρη ἐκφεύγει μὲ ἀφελῆ δεξιοτεχνία τὴν εὐθεῖα ἀπάν­τησι.

- Ποιὸς σὲ συνεβούλευσε νὰ φυλάξης ἕως σήμερα αὐτὰ τὰ δέρματα καὶ τὰ κείμενα;

- ῾Ο Θεὸς ὁ παντοκράτωρ, ποὺ ἐζήτησε νὰ τὸν ἀγα­ποῦμε μέχρι θανάτου.

- Ποιὸς ἐγνώριζε ὅτι αὐτὰ εὑρίσκονταν στὸ σπίτι ποὺ κατοικοῦσες;

- Κανένας ἄλλος δὲν βλέπει παρὰ μόνο ὁ Θεὸς ὁ παντοκράτωρ ποὺ γνωρίζει τὰ πάντα.

- Τὸ περασμένο ἔτος ποῦ ἐκρυφθήκατε;

- ῞Οπου θέλησε ὁ Θεός, στὰ βουνά, στὴν ὕπαιθρο.

- Σὲ ποιὸν ἐπήγατε;

- Στὴν ὕπαιθρο, ἀπὸ βουνὸ σὲ βουνό.

- Ποιοὶ σᾆς ἔδιναν ψωμί;

- ῾Ο Θεὸς ποὺ τὸ δίνει σὲ ὅλους.

Τὸ ἦθος αὐτῶν τῶν χριστιανικῶν παιδιῶν ἦταν ἀδα­μάντινο. ῎Οχι μόνο τὴ χριστιανική τους πίστι δὲν ἦσαν δια­τεθει­μένα ν᾿ ἀπαρνηθοῦν, ἀλλ᾿ οὔτε τοὺς διδασκάλους των δὲν ἦσαν πρόθυμοι νὰ φανερώσουν οὔτε αὐτοὺς ποὺ τοὺς περι­έθαλψαν, ἂν καὶ ἐγνώριζαν ὅτι τέτοια προδοσία θὰ ἐλάφρυ­νε σοβαρὰ τὴ θέσι τους.

Τὰ ἐπίδικα κείμενα περιέχονταν χειρογράφως σὲ ποι­κίλης μορφῆς γραφικὲς ὕλεςÿ διφθέρες, βιβλία, πινακίδες, κω­δικέλλους, σελίδες. ῞Ολα αὐτὰ ἐκάηκαν δημοσία, ἐνῶ ἡ Εἰ­ρήνη γιὰ σωφρονισμὸ καταδικάσθηκε νὰ ἐγκλεισθῆ σὲ πορ­νεῖο, παίρνοντας ἡμερησίως ἕνα μόνο ἄρτο ἀπὸ τὸ διοικη­τήριο. Κανεὶς ὅμως δὲν ἐδέχθηκε νὰ θίξη τὴν εὐγενῆ κόρη καὶ ὅταν ὁ διοικητὴς ἔμαθε τοῦτο, τὴν ἀνακάλεσε γιὰ τρίτη κατὰ σειρὰ δίκη, κατόπιν τῆς ὁποίας εὑρῆκε τὴν τύχη τῶν ἀδελφῶν της.

Τὸ Μαρτυρολόγιο αὐτὸ προέρχεται ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τοῦ ἐπεισοδίου καὶ οἱ παραθέσεις ἀπὸ τὴν Α¢ πρὸς Θεσσα­λο­νι­κεῖς ἐπιστολὴ τοῦ Παύλου ὀφείλονται στὴν δικαιολογη­μένη προσπάθεια τοῦ συντάκτη νὰ δείξη ὅτι οἱ τρεῖς κόρες ἀπο­τελοῦν μιὰ νέα δόξα γιὰ τὴ Θεσσαλονίκη, ποὺ ἦταν ἤδη δο­ξασμένη ἀπὸ τὴν περίσσεια πίστι καὶ ἀγάπη τῶν χριστιανῶν τῆς ἐποχῆς τοῦ ἀποστόλου.

Τὰ ὀστᾆ τῶν τριῶν κοριτσιῶν ποὺ ἀπέμειναν ἀπὸ τὴν πυρὰ εἶναι προφανὲς ὅτι συνελέγηκαν ἀπὸ μέλη τῆς χρι­στια­νικῆς κοινότητος. ᾿Ετάφηκαν σὲ κάποιο σημεῖο δυτι­κῶς τῆς πόλεως, σὲ μικρὴ ἀπόστασι ἀπὸ τὰ τείχη, ὅπου ἀνεγέρ­θηκε ἕνας ναΐσκος στὴν ἀρχή, ποὺ ἀργότερα ἔγινε μεγαλύ­τερος. Στὶς Διηγήσεις τῶν θαυμάτων τοῦ ῾Αγίου Δημητρίου (Α 12, 9) ἀναφέρεται τὸ “σεβάσμιον τέμενος” τῶν τριῶν ἁγί­ων μαρτύ­ρων Χιόνης, Εἰρήνης καὶ ᾿Αγάπης, ἀλλὰ ἴχνη του δὲν ἔχουν εὑρεθῆ.

Σύμφωνα μὲ αὐτὸ τὸ γνήσιο Μαρτυρολόγιο ἡ Εἰρήνη ἐμαρτύρησε τὴν 1 ᾿Απριλίου καὶ οἱ ἀδελφές της μερικὲς ἡμέ­ρες ἐνωρίτερα. Μὲ βάσι αὐτὴ τὴν ἡμερομηνία τὰ ἀρχαῖα Μαρτυρολόγια τοποθετοῦν τὴ μνήμη τους σὲ κάποια ἀπὸ τὶς πρῶτες ἡμέρες τοῦ ᾿Απριλίου, ἀπὸ 1 ἕως 7, χωρὶς γενι­κὴ συμφωνία. Τὸ ἰσχῦον ὅμως ἑλληνικὸ συναξάριο τὴν το­ποθετεῖ στὶς 16 ᾿Απριλίου καὶ στὶς 22 Δεκεμβρίου σὲ συν­δυασμὸ μὲ τῆς ᾿Αναστασίας τῆς Φαρμακολυτρίας καὶ τοῦ Χρυσογόνου καὶ μάλιστα στὴν ᾿Ακυηλία. Αὐτὴ ἡ παράδοσις, ποὺ ἀκολουθεῖται καὶ ἀπὸ τὸ λατινικὸ Passio, εἶναι τελείως ξένη πρὸς τὰ πράγ­ματα. ῾Η βενεδικτίνη μονα­χὴ Ροσβίτα, κατὰ τὸν 10ο αἰῶνα, ἐχρησιμοποίησε τὸ ἐπει­σόδιο τῶν τρι­ῶν ἀδελφῶν ὡς θέμα τῆς κωμωδίας της Dulcitius, γραμμέ­νης λατινικά, ὅπου παρουσιά­ζει τὴν ἀρετὴ τῶν ἱερῶν παρ­θένων νὰ θριαμβεύη ἐπὶ τοῦ κυ­βερνήτη, σὲ ἀντίθεσι πρὸς τὴ διαγωγὴ τῶν διεφθαρμένων γυ­ναίων τῆς παγανικῆς λατινι­κῆς κωμωδίας.



ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: P. Franchi de’ Cavalieri, “Nuove note agio­grafiche. Il testo greco originale degli Alti delle SS. Agape, Irene e Chione”, Studi e Testi 9 (1902) 1-19. Musurillo, H., The Acts of the Christian Martyrs, Oxford 1972, xlii-xliii, σσ. 280-292. Χρή­στου, Π. Κ., Τὰ μαρτύ­ρια τῶν ἀρχαίων Χριστιανῶν, Θεσσαλονίκη 1978, σσ. 78-79, 304-327. AASS Aprilis I, Venezia 1937, σσ. 235-250. Rosvi­ta, Dulcitius, PL 137, 993-1002. Synaxarium Con­stantinopolitanum, στ. 605-606. Knopf, R., Kruger, G., Ausgewahlte Martyrerakten, 19293, óó. 95-100. Delehaye, H., Les passions de Mar­tyrs, 145-143. N. di Gri­goli, “Agape, Chione e Irene”, BS 1 (1961) 303-304.

Π.Χ