ΘΕΟΔΩΡΑ, θυγάτηρ Μαξιμιανοῦ,

μάρτυς (ἀρχὲς 4ου αἰ.)



Στὴ Διήγηση τοῦ ᾿Ιγνατίου, ἡγουμένου τῆς μονῆς ᾿Α­καπνίου, περὶ τῆς θεανδρικῆς εἰκόνος τοῦ Κυρίου ἡμῶν ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ, τῆς φανερωθείσης ἐν τῇ κατὰ Θεσσαλονίκῃ μονῇ τῶν Λατόμων, πολύτιμη ὄχι μόνο ἐπειδὴ ἀναφέρεται στὸ περίφημο ψηφιδωτὸ τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ μὲ τὸ θαυ­μάσιο ἀποκαλυπτικό του περιεχόμενο, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὰ ση­μαντικὰ ἁγιολογικά, ἱστορικὰ καὶ τοπογραφικὰ στοιχεῖα ποὺ προσφέρει, παραδίδεται μία πλήρης ἁγιολογικὴ διήγηση γιὰ τὴ Θεοδώρα, κόρη τοῦ αὐτοκράτορος Μαξιμιανοῦ, ἡ ὁποία ἀποτελεῖ καὶ τὴ μοναδικὴ πηγή, ποὺ μᾆς διασώζει τὰ σχετι­ζόμενα μὲ τὸ βίο καὶ τὸ μαρτυρικὸ τέλος τῆς παρθενο­μάρ­τυρος Θεοδώρας στὴ Θεσσαλονίκη.

῾Ο συναυτοκράτωρ τοῦ Διοκλητιανοῦ, Μαξιμιανός, εὑ­ρισκόμενος στὴ Θεσσαλονίκη μαζὶ μὲ τοὺς οἰκείους του, προ­ετοιμαζόταν γιὰ πόλεμο ἐναντίον τῶν Σαρματῶν (“Σαυ­ρο­ματῶν”). Κάποια ἡμέρα, ἡ μοναχοκόρη του, ποὺ ὀνομα­ζό­ταν Θεοδώρα, βαδίζοντας στὴν παραλία ἐκτὸς τῆς πόλε­ως, πλησίασε στὸ μέρος ὅπου διέμεναν οἱ διωκόμενοι Θεσ­σαλο­νικεῖς χριστιανοί, τὴ στιγμὴ ποὺ ὁ ἐπίσκοπός τους ᾿Α­λέ­ξαν­δρος (βλ. λῆμμα) τελοῦσε τὴ θεία λατρεία. ῾Η Θεοδώ­ρα, ἐν­τυπωσιασμένη ἀπὸ τοὺς ὕμνους τῶν χριστιανῶν καθὼς καὶ ἀπὸ τὸ εὐαγγελικὸ ἀνάγνωσμα (περὶ τῆς μελλούσης κρίσε­ως) ποὺ ἐκφωνοῦνταν ἐκεῖ, ζήτησε νὰ συναντηθεῖ κρυφὰ μὲ τὸν ἐπίσκοπο. Τὸ βράδυ τῆς ἴδιας ἡμέρας ὁ ἐπί­σκοπος ᾿Αλέ­ξανδρος ἐπισκέφθηκε μυστικὰ τὴ Θεοδώρα· ἀπὸ ἐκείνη τὴ στιγμὴ ἄρχισε ἡ κατήχηση τῆς Θεοδώρας, ἡ ὁποία δέχθηκε ἐν τέλει τὸ θεῖο βάπτισμα ἀπὸ τὸν ἅγιο ἐπί­σκοπο.

῾Η συγκατοίκησή της, ὡστόσο, μὲ τοὺς εἰδωλολάτρες γονεῖς της, τὴν παρεμπόδιζε στὴν ἀπρόσκοπτη ἐκτέλεση τῶν θρησκευτικῶν της καθηκόντων. Γι᾿ αὐτὸ τὸ λόγο προ­­σποι­ή­θηκε πὼς ἔπασχε ἀπὸ κάποια ἀσθένεια καὶ ζήτησε ἀπὸ τὸν πατέρα της νὰ τῆς κτίσει μία κατοικία μὲ λουτρὸ στὴν ἄνω πόλη, στὴν περιοχὴ τῶν Λατομίων (“περὶ τὰ βο­ρειότερά που καὶ ἀνωφερέστερα μέρη τῆς πόλεως, ἃ δὴ Λατόμια ἐγχωρί­ους ὀνομάζονται, διὰ τὸ τοὺς λίθους ἐκεῖ­θεν, οἶμαι, λατο­μεῖσθαι τοὺς χρησίμους εἰς οἰκοδομάς”), γιὰ νὰ μείνει ἐκεῖ μὲ στόχο τὴ βελτίωση τῆς ὑποτιθέμενης κλο­νισμένης ὑγείας της. Στὴ νέα κατοικία της ἡ Θεοδώρα εἶχε πλέον τὴν ἄνεση ὄχι μόνο νὰ ἐκτελεῖ πιστὰ τὰ χριστιανικά της καθήκοντα, ἀλλὰ καὶ νὰ δέχεται τὸν ἐπίσκοπο ᾿Αλέξαν­δρο, ὁ ὁποῖος τῆς κήρυττε τὸ θεῖο λόγο.

Μετὰ τὴν ἀναχώρηση τοῦ Μαξιμιανοῦ ἀπὸ τὴ Θεσ­σα­λονίκη, γιὰ νὰ ἐκστρατεύσει ἐναντίον τῶν Σαρματῶν, ἡ Θεο­δώρα μετέτρεψε τὸ κτίσμα τοῦ λουτροῦ σὲ χριστιανικὸ ναό, ὁ ὁποῖος καθιερώθηκε ἀπὸ τὸν ἅγιο ᾿Αλέξανδρο. Στὴ συν­έχεια ἀνέθεσε σ᾿ ἕνα ζωγράφο τὴν ἁγιογράφηση τῆς ἀ­νατο­λικῆς ἀψίδας μὲ τὴ μορφὴ τῆς Θεοτόκου. ᾿Ενῶ ὅμως τὸ ἔργο αὐτὸ εἶχε σχεδὸν περατωθεῖ, ὁ ζωγράφος ἀντίκρυ­σε ἔκπλη­κτος τὴν τελευταία ἡμέρα τῆς ἐργασίας του, μία τελεί­ως δια­φορετικὴ τοιχογραφία: τὴ μορφὴ τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ πάνω σὲ φωτεινὴ νεφέλη, στὰ τέσσερα ἄκρα τῆς ὁποίας ὑπῆρχαν οἱ τέσσερις πτερωτὲς μορφὲς - σύμβολα τῶν Εὐαγ­γελιστῶν, τοῦ ἀνθρώπου, τοῦ ἀετοῦ (πάνω), τοῦ λέοντος καὶ τοῦ βοὸς (κάτω). ῾Ο Χριστὸς κρατοῦσε μὲ τὸ ἀριστερὸ χέρι του εἰλη­τάριο, ἐνῶ τὸ δεξὶ χέρι του ἦταν στραμμένο πρὸς τὸν οὐρα­νό. ᾿Εκτὸς καὶ ἑκατέρωθεν τῆς νεφέλης βρί­σκονταν ἔκθαμ­βοι οἱ προφῆτες ᾿Ιεζεκιὴλ καὶ ᾿Αββακούμ.

Τὸ θαυμαστὸ γεγονὸς ἀνακοινώθηκε στὴ Θεοδώρα, ἡ ὁποία ἐπιδείκνυε καθημερινὰ ἰδιαίτερη φροντίδα καὶ τιμὴ πρὸς τὴ θεσπέσια παράσταση τοῦ ψηφιδωτοῦ. ῾Ωστόσο, κάποιος ὑπηρέτης της κατέδωσε τὴ Θεοδώρα στὴ μητέρα της, ἡ ὁποία τῆς ζήτησε νὰ μάθει ἐὰν ἦταν ἀληθεῖς οἱ πληροφορίες της. ῾Η Θεοδώρα ἀρνήθηκε τὴν ὕπαρξη τῆς εἰ­κόνος καὶ συγχρό­νως μερίμνησε γιὰ τὴν ἀπόκρυψη καὶ τὴν ἀσφαλῆ προστα­σία της· τὴν κάλυψε μὲ δέρμα βοδιοῦ τὸ ὁ­ποῖο στερεώθηκε μὲ πλίνθους καὶ ἐπιχρίσθηκε μὲ ἀσβέστη.

῞Οταν μετὰ ἀπὸ ἀρκετὲς ἡμέρες ἡ μητέρα τῆς Θεοδώ­ρας ἀποφάσισε νὰ τελεσθεῖ θυσία στὴν ῎Αρτεμη γιὰ τὴ σω­τηρία τοῦ αὐτοκράτορος συζύγου της, στὴν ὁποία συμμε­τεῖ­χε πλῆθος κόσμου, κάλεσε καὶ τὴν κόρη της νὰ συμμε­τάσχει σ᾿ αὐτήν. ῾Η Θεοδώρα ἀρνήθηκε μὲ κατηγορηματικὸ τρόπο, γεγονὸς ποὺ προκάλεσε τὴν ὀργὴ καὶ τὶς ἀπειλὲς τῆς μητέ­ρας της. ῾Η στέρεη πίστη της ὅμως, ὁδήγησε τὴν ἐξοργι­σμέ­νη μητέρα της στὴν ἀπόφαση νὰ ἐνημερώσει ἀμέ­σως τὸ σύ­ζυγό της καὶ πατέρα τῆς Θεοδώρας, Μαξιμιανό, ὁ ὁποῖος διέταξε νὰ ἐγκλείσουν τὴ Θεοδώρα στὴ φυλακὴ ὡς τὴν ἡμέ­ρα τῆς ἐπανόδου του, καὶ νὰ πυρπολήσουν τὸ οἴκημα καὶ τὸ λουτρὸ ποὺ τῆς εἶχε κτίσει στὰ Λατόμια. ῾Ωστόσο ἡ φω­τιὰ δὲν κατέστη δυνατὸ νὰ προξενήσει φθο­ρὲς στὸ ἱερὸ ἐκ­τύπωμα τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ, ὅπως διαπι­στώθηκε ἀρκε­τοὺς αἰῶνες ἀργότερα.

῾Η παρθένος Θεοδώρα ὁδηγήθηκε στὴ φυλακή, ὅπου καὶ ὑπέστη μαρτυρικὸ θάνατο. ῾Η τελευταία πληροφορία ποὺ παρέχει ἡ Διήγηση τοῦ ἡγουμένου τῆς μονῆς ᾿Ακαπνί­ου, ᾿Ι­γνατίου, εἶναι ὅτι τὸ σῶμα τῆς κόρης τοῦ εἰδωλολά­τρη καὶ διώκτη Μαξιμιανοῦ, παρέλαβαν οἱ χριστιανοὶ τῆς πόλε­ως, οἱ ὁποῖοι ἀσφαλῶς θὰ τὸ τοποθέτησαν μέσα σὲ τάφο - μαρ­τύριο, ἐπὶ τοῦ ὁποίου τελοῦσαν τὴ γενέθλιο μνήμη τῆς Θεο­δώρας κατ᾿ ἔτος, σύμφωνα μὲ τὶς προσφιλεῖς συνήθειες τῶν χριστιανῶν τῆς ᾿Εκκλησίας τῶν διωγμῶν.

῾Η ζωὴ καὶ τὸ μαρτύριο τῆς παρθενομάρτυρος Θεο­δώ­ρας τὴν κατατάσσουν στὸν ὅμιλο τῶν ἁγίων γυναικῶν τῆς ᾿Εκκλησίας μας, οἱ ὁποῖες κατάγονταν ἀπὸ ἐπιφανεῖς οἰκο­γέ­νειες τοῦ Ρωμαϊκοῦ κράτους, ἀσπάσθηκαν τὴν πίστη τοῦ Να­ζωραίου καὶ δέχθηκαν μαρτυρικὸ θάνατο, ἀκόμη καὶ κατόπιν ἐντολῆς τῶν γονέων τους πρὸς τοὺς δημίους.



ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Γουγούσης, Χ., “Θεοδώρα ἡ τοῦ Μαξιμια­νοῦ καὶ ἡ μονὴ τῶν Λατόμων”, Σφενδόνης, Ν. (ἐκδ.), Μακεδονικὸν ῾Ημε­ρολόγιον, Θεσσαλονίκη 1925, σσ. 17-23. Καδᾆς, Σ., “Διήγηση ᾿Ι­γνα­τίου περὶ τοῦ ψηφιδωτοῦ τῆς μονῆς Λατόμου”, Κληρονομία 20 (1988) 143-163 [στὴ σημ. 2 ἡ σχετικὴ μὲ τὸ ψηφιδωτὸ βιβλιογρα­φία]. Ξυγ­γόπουλος, ᾿Α., “Τὸ καθολικὸν τῆς μονῆς Λατόμου καὶ τὸ ἐν αὐτῷ ψηφιδωτόν”, ᾿Αρχαιολογικὸ Δελτίο 12 (1929) 172-178. Πελε­κανίδης, Στ., Παλαιοχριστιανικὰ μνημεῖα. ᾿Αχειροποίητος, Μονὴ Λα­τόμου, Θεσ­σαλονίκη 1949 (φωτ. ἀνατ. 1973), σσ. 48-55, 62-68. Τσι­γαρίδας, Ε., Μονὴ Λατόμου (῞Οσιος Δαβίδ), Θεσσαλονίκη 1987, σσ. 39-54. BHG 798. Grumel, V., "La mosaique du ‘Dieu Sauveur’ au monastère ‘du Latome’ à Salo­nique (découverte en août 1927)", EO 29 (1930) 157-175. Morey, C., "A note on the date of the mosaic of Hosios David, Salonica", Byzantion 7 (1932) 340. Papadopoulos-Kerameus, A., Va­ria graeca sacra, [Subsidia Byzantina VI], Leipzig 1975 (φωτ. ἀνατ. τῆς ἐκδό­σεως τοῦ 1909), σσ. 102-113. Tafrali, O., Topographie de Thessalo­nique, Paris 1913, σσ. 196-198.
Σ.Π.