ΓΕΡΜΑΝΟΣ ΜΑΡΟΥΛΗΣ,

ὅσιος (1252-1336)



῾Ο Γερμανὸς Μαρούλης, γόνος πλούσιας, εὐγενοῦς καὶ εὐσεβοῦς οἰκογενείας, γεννήθηκε περίπου τὸ 1252 στὴ Θεσ­σαλονίκη καὶ πέθανε στὸ ῞Αγιον ῎Ορος τὸ 1336. ῾Ο πα­τέ­ρας του ἦταν οἰκονομικὸς δια­χειριστὴς τῆς πόλεως, διορι­σμένος ἀπὸ τὸν βασιλέα -προ­φανῶς τὸν ᾿Ιωάννη Βατάτζη- καὶ παράλληλα ἐξασκοῦσε δικαστικὰ καθήκοντα. ῾Η οἰκο­γέ­νεια τῶν Μαρούληδων, ἀπὸ τὶς πιὸ ἐπιφανεῖς τῆς Θεσ­σα­λο­νίκης, κατὰ μία ὑπόθεση, προ­έρχεται ἀπὸ τὴν Μικρὰ ᾿Ασία, ὅπου συναντοῦμε ἀρκετὲς προ­σωπικότητες ποὺ φέ­ρουν τὸ ἴδιο ἐπώνυμο. Οἱ πληροφορίες μας γιὰ τὴ ζωὴ τοῦ Γερμανοῦ προ­έρχονται ἀπὸ τὸν βιογράφο του Φιλόθεο Κόκ­κινο, ὁ ὁποῖος τὸν γνώρισε προσωπικὰ καὶ μαθή­τευσε κοντά του κατὰ τὰ τελευταῖα ἔτη τῆς ζωῆς τοῦ ῾Αγίου.

῾Ο πατέρας τοῦ Γερμανοῦ ἦταν ἄνθρωπος τῆς προ­σ­ευχῆς, μὲ πλῆθος ἀρετῶν, ἀλλὰ καὶ μὲ ταπεινὸ φρόνημα. ῾Η ὑψηλὴ κοινωνική του θέση δὲν τὸν ἐμπόδιζε στὴν ἁπλό­τητα καὶ τὴ φιλανθρωπία· ἀναφέρεται μάλιστα ὡς ἄριστος δικα­στὴς καὶ νομοθέτης. Οἱ γονεῖς του θὰ μποροῦσαν νὰ εἶναι τὸ πρό­τυπο κάθε χριστιανοῦ γονέως ποὺ ἐνδιαφέρε­ται ὄχι μόνο νὰ φέρει στὸν κόσμο παιδιά, ἀλλὰ καὶ νὰ τὰ ἀνα­θρέ­ψει ἐν παι­δείᾳ καὶ νουθεσίᾳ Κυρίου. ῾Ο Γερμανὸς ἦταν τὸ τρίτο παιδὶ τῆς οἰκογένειας, σὲ σύνολο ὀκτώ, τέσ­σερα ἀγό­ρια καὶ τέσσερα κορίτσια. Τὸ κοσμικό του ὄνομα ἦταν Γεώρ­γιος. ᾿Απὸ τὴν παιδικὴ ἡλικία χαρακτηριζόταν ἀπὸ σο­φία καὶ φρόνηση γε­ροντική. ῾Η ἀγάπη του γιὰ τοὺς συναν­θρώ­πους του ἔφτανε στὸ σημεῖο νὰ μὴν τρώει, ἢ νὰ τρώει ἐλά­χιστα, ὥστε νὰ πηγαίνει νὰ μοιράζει τὴν τροφή του στοὺς ἐν­δεεῖς. ῞Ολη τὴ νύ­χτα προσευχόταν κρυφὰ περιμέ­νοντας τὰ ἀδέλφια του νὰ κοι­μηθοῦν, ὥστε νὰ μπορεῖ ἀπε­ρίσπαστος νὰ κάνει τὶς μετάνοιές του καὶ νὰ παραδίδει τὴν ὕπαρξή του στὸ Θεό. ῾Η προσευχὴ συνδυαζόταν μὲ τὴν ἄσκηση, καὶ ἡ ἀγάπη πρὸς τὸν Θεὸ μὲ αὐτὴ πρὸς τὸν πλη­σίον. ᾿Αναφέ­ρε­ται ἕνα χαρακτηριστικὸ περιστατικὸ ὅταν γιὰ πρώτη φορὰ ὁ πατέρας του τὸν κατέστησε ὑπεύθυνο στὸν ἀμπελῶνα ὅπου δού­λευαν οἱ ἐργάτες. Κατὰ τὸ μεση­μέρι, ὅταν ὁ ἱδρῶτας ἔ­τρεχε ἀσταμάτητα, καὶ τὰ σημάδια τῆς κούρασης ἦταν ἔντο­να, ὁ νεαρὸς Γεώρ­γιος δὲν ἄντεχε νὰ τοὺς βλέπει νὰ ὑπο­φέρουν καὶ διέταξε νὰ στα­ματήσουν τὴν ἐργασία γιὰ νὰ ξε­κουρα­σθοῦν. ῾Ο πατέρας του ὅταν ἦρθε ἀργότερα τὸν ἐπι­τίμησε πατρικά.

῎Ηδη ἀπὸ τὰ πρῶτα του βήματα ὁ Γεώργιος φαινό­ταν ὅτι δὲν θὰ μποροῦσε νὰ μείνει στὸν κόσμο, καθὼς ἡ ψυχή του ποθοῦσε τὴν ἀγγελικὴ πολιτεία. ῞Οταν ἡ μεγάλη του ἀδελφὴ παντρευόταν καὶ στὸ σπίτι εἶχαν γιορτὲς καὶ συμπόσια, ἔφυγε ἀπαρατήρητος καὶ γύρισε στὰ μοναστήρια τῆς Θεσσαλονίκης. ῎Εμεινε μὲ τὸν ἁγιορείτη μοναχὸ ᾿Ιωάν­νη ποὺ ἐκεῖνο τὸν καιρὸ βρισκόταν στὴ Θεσσαλονίκη καὶ τοῦ ζήτησε νὰ μαθητεύσει. Τότε ὁ ᾿Ιωάννης, ὁ ὁποῖος ἔμελλε νὰ γίνει ὁ πρῶτος γέροντας τοῦ ἁγίου, προεῖδε τὸ μέλλον του καὶ δὲν ἀποποιήθηκε τὴν αἴτησή του. ῾Ωστόσο τὸν συμ­βού­λευσε νὰ ἐπιστρέψει στὸ σπίτι του καὶ νὰ συνεχίσει τὶς σπου­δές του περιμένοντας πρῶτα νὰ περάσει λίγος χρόνος καὶ κατόπιν, ἀφοῦ θὰ ἔχει ἐνηλικιωθεῖ νὰ ἀκολουθήσει τὸ μονα­χικὸ βίο. ῾Ο Γεώργιος ἔκανε ὑπακοὴ καὶ δὲν ἔφυγε κατ᾿ εὐ­θείαν γιὰ τὸ ῞Αγιο ῎Ορος· συνέχισε τὰ μαθήματά του σύμ­φωνα μὲ τὴ συμ­βουλὴ τοῦ πνευματικοῦ του. Μή ἀντέχοντας ὅμως, τὶς αἰσχρότητες καὶ ψευδολογίες τῶν μύθων τῶν ποιη­τῶν ἐγκαταλείπει σχολὴ καὶ μαθήματα, οἰκογένεια καὶ συγ­γε­νεῖς, γονεῖς καὶ ἀδελφοὺς καὶ ἀναχωρεῖ γιὰ τὸν ῎Αθωνα “πάντων ξένος τε καὶ γυμνός”. ῾Ο Γεώργιος ἐγκα­ταβίωσε στὸν ῎Αθωνα σὲ ἡλικία 18 ἐτῶν, δηλαδὴ τὸ 1270.

Τὸ κελλὶ τοῦ ᾿Ιωάννου ἦταν ἐξάρτημα τῆς μονῆς Δο-χειαρίου. Τὴν ὥρα ποὺ αὐτὸς προσευχόταν τὸ Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ τὸν φώτισε καὶ εἶδε τὸν νεαρὸ Γεώργιο νὰ κατα­φθά­νει. Στέλνει ἕνα μαθητή του στὶς Καρυές, τὸν βρίσκει καὶ τὸν φέρνει στὴ συνοδεία. Κείρεται μοναχὸς καὶ λαμ­βάνει τὸ ὄνο­μα Γερμανός. ῾Ο νεαρὸς μοναχὸς μὲ ἄσκηση, ἀγρυπνίες καὶ προσευχὴ πρόκοψε πολύ, ὥστε ὁ γέροντάς του ᾿Ιωάννης νὰ μὴν ἀναπαύεται σὲ κανέναν ἄλλον ἀπὸ τοὺς μαθητές του ὅσο στὸν Γερμανό. Πρόθυμος στὴν ὑπη­ρεσία, ἀποτελοῦσε παρά­­­δειγμα καρτερίας καὶ ἀντοχῆς στὶς σωματικὲς κακου­χί­ες. ῍Αν καὶ γόνος πλούσιας οἰκογένειας συχνὰ πήγαινε φορ­τωμένος ὡς ὑποζύγιο στὸ Βατοπέδι· ἐπίσης ἐξασκοῦσε τὸ διακόνημα τοῦ καλλιγράφου. ᾿Αναφέ­ρεται ἕνα περιστατικὸ ὅπου ὁ γέ­ροντας τὸν ταπείνωσε δημοσία σὲ σύναξη πατέ­ρων στὸ Βατοπέδι· ὁ Γερμανὸς ὡστόσο δέχθηκε τὴν ἐπιτί­μηση ἀναν­τίρρητα, ἀσκούμενος ἔτσι ἀκόμη περισσότερο στὴν ταπείνωση καὶ τὴν ὑπακοή.

῾Ο γέροντας ᾿Ιωάννης βάζει τὸν ὑποτακτικό του σὲ και­νούρια δοκιμασία. ῾Υπακούοντας στὴν παράκληση τοῦ πατέ­ρα τοῦ Γερμανοῦ, τὸν στέλνει στὴ Θεσσαλονίκη στὴ μονὴ τοῦ ᾿Ιωάννου τοῦ Βαπτιστοῦ. ᾿Εκεῖ ἔχει τὴ δυνατό­τητα νὰ δέχεται τοὺς γονεῖς καὶ τοὺς συγγενεῖς του καὶ νὰ τοὺς νου­θετεῖ καὶ ὠφελεῖ μὲ τὴ διδασκαλία του, τὸ σεμνό του ἦθος καὶ τὴν ταπεινοφροσύνη. Στὴ συνέχεια ὁ γέροντάς του τὸν ἀνακαλεῖ στὸν ῎Αθωνα, στὴν ἡσυχία. ῾Ο ᾿Ιωάννης μὲ τὸν πρῶτο του μαθητὴ Γρηγόριο καὶ τὸν Γερ­μανὸ ξεκίνησαν γιὰ τὴ μονὴ τῶν Τεσσαράκοντα μαρτύρων, στὴ Θεσσαλονίκη, ἐξάρ­τημα τῆς μονῆς Ξηροποτάμου, μὲ σκοπὸ νὰ στηρίξουν τοὺς πιστοὺς λόγω τῶν ἐπερχομένων δεινῶν. ῏Ηταν ἡ ἐποχὴ τῶν διωγμῶν τοῦ λατινόφρονος Μιχαὴλ Η¢ ἐναντίον τῶν ὑπερασπιστῶν τῆς ὀρ­θοδοξίας, τῶν ἀντιτιθεμένων στὴν ἕνω­ση τῆς συνόδου τῆς Λυῶνος. Στὸ δρόμο ὁ ᾿Ιωάννης προ­εῖδε τὸ μαρτυρικό τους τέλος. Στέλνει πίσω τὸ νεαρὸ Γερ­μανὸ μὲ τὴν προφητεία ὅτι θὰ ἐγκατασταθεῖ στὴ Μεγίστη Λαύρα τοῦ ἁγίου ᾿Αθανασίου καὶ ὅτι θὰ φθάσει σὲ βαθιὰ γεράμα­τα· θὰ γίνει μέγας καὶ περιβόητος στὴν ἀρετὴ καὶ τὰ πνευ­ματικὰ κατορθώματα, ἐφάμιλλος τῶν ἀρχαίων καὶ με­γάλων ἀσκητῶν. ῞Οταν ὁ ᾿Ιωάν­νης μὲ τὸ μαθητή του Γρη­γόριο ἔφθα­σαν στὴ Θεσσα­λονίκη ἔπεσαν θύματα τοῦ διωγ­μοῦ καὶ εἶχαν μαρτυρικὸ τέλος. Αὐτὸ ἔγινε τὸ 1275· ἔμεινε δηλαδὴ ὁ Γερ­μανὸς κοντὰ στὸν ἅγιο γέροντά του ᾿Ιωάννη πέντε χρόνια.

Στὴ συνέχεια ὁ Γερμανὸς δὲν ἔμεινε μόνος. Βρῆκε ὁδη­­γὸ γιὰ τὸν πνευματικό του ἀγώνα τὸ μοναχὸ ᾿Ιώβ, ξακου­στὸ γιὰ τὴν ἄσκηση καὶ τὴν ἀρετή του. Στὴν ἀρχὴ ἔμενε σὲ κελλὶ στὶς Καρυὲς καὶ κατόπιν κατέβηκαν μαζὶ σὲ σπήλαιο τῆς Λαύρας, σὲ ἀπόκρημνο μέρος δίπλα στὴ θάλασσα, ἀφιε­ρωμένο στὴν Παναγία. ῎Ετσι ἐκπληρώθηκε τὸ πρῶτο μέρος τῆς προφητείας τοῦ ᾿Ιωάννη ὅτι θὰ μείνει στὴ Λαύρα. ᾿Εκεῖ νέοι ἀγῶνες καὶ πνευματικὲς ἀσκήσεις τοὺς ἀνέμεναν. ῾Ο Γερ­μανὸς ἔμεινε συνολικὰ πέντε χρόνια ὑπὸ τὴν καθοδήγηση τοῦ ᾿Ιώβ, μέχρι ποὺ ὁ τελευταῖος ἔγινε ἡγούμενος τῆς Λαύ­ρας (1280). ᾿Αγαπώντας τὴν ὑποταγὴ καὶ τὴ μαθητεία βρῆκε ἄλλον γέ­ροντα, τὸν Μύρωνα, “περι­φανῆ καὶ γενναῖον τοὺς ἀγῶνας”, τὸν ὁποῖο ὁ πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως ᾿Α­θα­νάσιος Α¢ προβάλλει σὲ ἐπιστολή του ὡς πρότυπο μονα­χοῦ. ῎Επειτα μαθήτευσε στὸν ἐκ Θετ­ταλῶν Μαλαχία, ἄνδρα ἀσκητικότατο καὶ σπουδαῖο, ποὺ ἔγινε ἡγούμενος τῆς Λαύ­ρας καὶ λίγο ἀργότερα μητροπολί­της Θεσσαλονίκης (1305), στὴ συνέχεια στὸν ᾿Αθανάσιο (Μεταξόπουλο), ποὺ διετέλεσε κατόπιν ἡγούμε­νος τῆς Λαύ­ρας (πρὶν τὸ 1308/9), καὶ τελευ­ταῖος ὁ Θεοδώ­ρητος “γη­ραιὸς καὶ τὴν ἀρετὴν ὁμοῦ καὶ τὴν ἡλικίαν”. ῾Ο Γερμανὸς δὲν ἐμπιστευόταν τὸν ἑαυτό του καὶ ἤθελε πάντα ἐμπειρότερους ἀπὸ αὐτὸν νὰ τὸν κατευθύνουν· καὶ ὅταν οἱ ἐξωτερικὲς συνθῆκες τὸν ἐμπόδιζαν νὰ συνεχί­σει τὸν πνευματικὸ δεσμό του, ἔψαχνε καὶ ἔβρισκε ἄλλο πνευ­ματικὸ πα­τέρα. ῾Η ἄσκηση κοντὰ στοὺς προαναφερθέντες πα­τέρες γιὰ περισσότερα ἀπὸ 40 χρόνια τοῦ ἀπέφερε πλούσια πνευμα­τικὴ ἐμπειρία, σημαντικὴ παρακαταθήκη γιὰ ὅλη του τὴ μοναχικὴ ζωή.

῾Ο ᾿Ιωαννίκιος, ἀνάπηρος στὸ ἕνα του χέρι γίνεται τὸ πρῶτο πνευματικὸ τέκνο τοῦ Γερμανοῦ. ᾿Ανένδοτος κατ᾿ ἀρ­χὴ νὰ ἀναλάβει τὴν πνευματική του εὐθύνη, μετὰ ἀπὸ πολλὲς παρακλήσεις τοῦ νέου, τὸν λυπήθηκε καὶ τοῦ ἄνοιξε τὶς πόρ­­τες τοῦ οἴκου του. ᾿Εξ αἰτίας τοῦ σωματικοῦ του προ­βλήμα­τος ὁ Γερμανὸς ὑπηρετοῦσε τὸν ᾿Ιωαννίκιο στὶς διά­φορες ἀνάγκες του· ἀνθρωπίνως ἦσαν ὡς ὁμότιμοι καὶ ἀδελ­φοί, ὅμως κατὰ Θεὸν καὶ στὴν ἀρετὴ ἦταν ὁ πατέρας του. Μιὰ φορὰ μάλιστα ὁ ᾿Ιωαννίκιος παρὰ λίγο θὰ ἔπεφτε στὸν γκρε­μό, καὶ σώθηκε θαυματουργικὰ ἀπὸ τὸν Γερμανό. ῾Ο Φιλόθεος Κόκκινος μᾆς πληροφορεῖ καὶ γιὰ ἄλλα θαύ­μα­τα τοῦ ἁγίου, τὰ ὁποῖα γνωρίζει ἀπὸ πρῶτο χέρι. ῾Ο ᾿Αν­δρό­νι­κος, ἀδελφὸς τοῦ ἁγίου, ποὺ ἀργότερα ἔγινε μο­ναχός, ἐπι­σκέπτεται τὸν ῎Αθωνα μὲ τὸ μεγάλο του γιὸ ᾿Ιωάννη· αὐτὸς πέφτει βαριὰ ἄρρωστος καὶ ὁ Γερμανὸς ἔρχεται στὴ μονὴ τῶν Βουλευτη­ρίων καὶ τὸν θεραπεύει, παρόντος τοῦ ἡγου­μέ­νου ῾Υακίνθου Κεραμέως. ῾Η ἀρετὴ καὶ ἁπλότητα τοῦ ῾Οσίου ἦταν μαρτυ­ρη­μένη ζῶντος ἤδη τοῦ ἁγίου, ὄχι μόνο ἀπὸ τὸν ἡγούμενο τῆς μονῆς τῶν Βουλευ­τηρίων, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὸν ἅγιο Σάβα. ᾿Αργό­τερα θερα­πεύει τὸν ἀνεψιό του ᾿Ιάκωβο ἀπὸ ἐπώδυνη ἀρρώστια. Λόγω τῶν “οὐνικῶν ἐπι­δρομῶν” ἀνα­γκά­ζεται νὰ ἐγ­κατα­λείψει τὸ ἀσκητήριό του γιὰ νὰ ἐγκατα­σταθεῖ στὴ Λαύρα.

῾Ο Γερμανὸς συνήθιζε νὰ πηγαίνει στὴ μονὴ Καρα­κάλλου καὶ νὰ διδάσκει τὸ λόγο τοῦ Θεοῦ γιὰ τὴν πνευ­μα­τικὴ ὠφέλεια τῶν συνασκητῶν του. Μιὰ φορά, φεύγοντας ἀπὸ τὴν σύναξη τῶν μοναχῶν, ἀπὸ ἀπροσεξία δὲν ἀναγνώ­ρισε καὶ δὲν χαιρέτισε τὸν ἱερομόναχο Πεζό, παλιὸ συνα­σκητή του στὸν πρῶτο του γέροντα ᾿Ιωάννη. ῾Ο μοναχὸς σκανδαλίσθηκε ἀπὸ τὴν συμπεριφορὰ αὐτὴ τοῦ Γερμανοῦ· ὁ τελευταῖος μόλις τὸ ἔμαθε ἐπέστρεψε κατευθείαν στὴν Καρα­κάλλου κλαίγοντας καὶ ζητώντας συγγνώμη. ῏Ηταν λοιπὸν ὁ ὅσιος παράδειγμα ἀνεξικακίας καὶ ταπείνωσης. Σὲ προσω­πική του συνάντηση μὲ τὸ Φιλόθεο ὁ ὅσιος Γερμανὸς τοῦ ὁμολόγησε τὴν παχύ­τητα καὶ τὴ νωθρότητα ποὺ δὲν μπόρε­σε νὰ ἀποβάλει μέχρι τὰ γεράματά του· τὸ μόνο ποὺ ἀνα­γνώρισε ἦταν ὅτι ἀχθο­φοροῦσε καὶ ἐκτελοῦσε τὰ θελήματα τῶν θαυμαστῶν πνευματικῶν του πατέρων καὶ ὁδηγῶν σὰν ἕνα ὑπάκουο ὑποζύγιο! ῾Ο ῞Οσιος ἀξιώθηκε καὶ τοῦ προορα­τικοῦ χαρίσματος· πολλὲς φορὲς προφήτευε κε­κρυμμένως μέσα στὶς διδασκαλίες του, ἀλλὰ ὁρισμένες φο­ρὲς φανερὰ καὶ μὲ ἐνέργεια, ὅπως στὸ μαθητὴ καὶ ἀνεψιό του ᾿Ιάκωβο. Τὰ τε­λευταῖα χρόνια τῆς ζωῆς του ἦταν γεμά­τα ἀπὸ ἄφθονη πνευ­ματικὴ διδα­σκαλία πρὸς τοὺς συνα­σκητές του, συνδυα­ζόμε­νη ἀπὸ τὴν ἀδιάλειπτη προσευχή· προσευχόμενος, τὸ πρό­σω­πό του ἀλλοιω­νόταν καὶ ἡ μορφή του ἔλαμπε· εἶχε κατορ­θώ­σει νὰ μετα­τρέψει ὅλη του τὴ ζωὴ σὲ προσευχὴ μὲ δά­κρυα καὶ κατάνυξη.

῾Ο ῞Οσιος ἔζησε 84 ἔτη· 18 μὲ τοὺς γονεῖς του καὶ 66 στὴν ἄσκηση. ῞Εξι μέρες πρὶν τελειώσει ἡ πρόσκαιρη ζωή του, ἀρρώστησε μένοντας παράλυτος ἀπὸ ἡμιπληγία στὸ ἀρι­στερὸ χέρι καὶ πόδι, ἀλλὰ καὶ πάλι συνηθισμένος στὴν κακο­πάθεια δὲν ἤθελε νὰ κατακλιθεῖ στὸ κρεββάτι. ῾Ο Φιλόθεος φαίνεται πὼς ἦταν παρὼν στὶς τελευταῖες στιγμὲς τοῦ ῾Οσίου· συνομιλοῦσε μὲ τοὺς μαθητές του περὶ ψυχῆς ἐνῶ πρέπει νὰ εἶχε μεγάλο πόνο, καθὼς τοῦ ξέφυγε ἕνας ἐλαφρὺς ἀναστε­ναγμός. Πέθανε στὴν ἀγκαλιὰ τοῦ ἀνεψιοῦ καὶ μαθητοῦ του ᾿Ιακώβου.

῾Ο Φιλόθεος δὲν μᾆς παραδίδει τὴν ἀκριβῆ ἡμέρα τοῦ θανάτου του· πάντως ὅλες οἱ πληροφορίες του εἶναι ἠλεγ­μένες καὶ προέρχονται εἴτε ἀπὸ τὴν προσωπική του ἐμπει­ρία, εἴτε ἀπὸ αὐτόπτες καὶ αὐτηκόους μάρτυρες τοῦ ῾Οσίου.



ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: ῾Η ἔκδοση τοῦ Βίου: Joannou, P., “Vie de S. Germain l’Hagiorite par son contemporain le patriarche Philothée de Con­stantinople”, Ánal. Âoll. 70 (1952) 50-114 καὶ Τσάμη, Δ., Φιλοθέου Κων­σταντινουπόλεως τοῦ Κοκκίνου ἁγιολογικὰ ἔργα Α¢, [ΘΒΣ 4], σσ. 95-158 καὶ ΕΕΘΣΠΘ 26 (1981) 51-83. ῾Η μετάφραση τοῦ Βίου στὴ νεο­ελληνική: ῾Αγίου Φιλοθέου Κοκκίνου, ῞Αγιος Γερμα­νὸς ὁ ῾Αγιορεί­της, μτφρ. Λ. Χαριτίδη, ἐκδόσεις “Τὸ Περιβόλι τῆς Παν­α­­γίας”, Θεσσαλονίκη 1985. Μελέτες: Laurent, V., “La vie de Saint Germain l’Athonite. Quelques observations”, REB 10 (1952) 113-123. Laurent, V., “La chronologie des higoumenes de la Grande Laure Athonite de 1283 à 1309”, REB 28 (1970) 97-110. Lemerle, P., Guillou, A., Svoronos, N., Papachryssanthou, D., Actes de Lavra, τ. 2, Paris 1972. Laiou-Thomadakis, E., “Saints and Society in the Late Byzantine Empire”, Essays in Honor of P. Charanis, Rutgers Uni­versity Press, New Brunswick - New Jersey 1980, σσ. 84-114. PLP 8640: ᾿Ιωάννης γέροντας τοῦ ὁσίου Γερμανοῦ. PLP 4564: Γρηγόριος μοναχός, μαθητὴς καὶ συμμάρτυς τοῦ γέροντος ᾿Ιωάννου. PLP 8931: ᾿Ιὼβ ἡγούμενος Λαύρας. PLP 7341: γέρων Θεοδώρητος, τελευταῖος γέροντας τοῦ ὁσίου Γερμανοῦ. PLP 11649: ῾Υάκινθος Κεραμεὺς ἡγού­μενος ῾Ι.Μ. Καρακάλλου ἀπὸ 1317-1333. PLP 8848: μοναχὸς ᾿Ιωαννί­κιος, ἀνεψιὸς τοῦ ὁσίου, ἱερομόναχος Πεζὸς. Μύρων. Μαλαχίας. ᾿Αθα­νάσιος Μεταξόπουλος.
Π.Κ.