ΓΑΒΡΙΗΛ, ἀρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης,
(π. 1345-1416)
῾Ο Γαβριὴλ ἐγεννήθηκε στὴ Θεσσαλονίκη γύρω στὸ 1345 ἀπὸ εὐσεβεῖς γονεῖς, πατέρα μάλιστα ἱερέα. Πολὺ ἐνωρὶς ἐτέθηκε ὑπὸ τὴν καθοδήγησι τοῦ Μακαρίου Χούμνου, ὁ ὁποῖος κατὰ τὴ διάρκεια τῆς ἀρχιερατείας τοῦ Νείλου Καβάσιλα καὶ τοῦ ᾿Αντωνίου εἶχε καταστῆ πνευματικὸς ὁδηγὸς τῆς πόλεως καὶ εἶχε συγκεντρώσει γύρω του πολλοὺς νέους ἀφιερωμένους στὴν ὑπηρεσία τῆς ᾿Εκκλησίας, χάριν τῶν ὁποίων ἵδρυσε τὸ ἰδιαίτερο μοναστήρι του, ἀποκαλούμενο Νέα Μονὴ πιθανῶς γύρω στὰ 1365. ῞Οταν ὁ Χοῦμνος ἐχρειάσθηκε νὰ μεταβῆ στὴν Κωνσταντινούπολι, ἄφησε τὴν εὐθύνη τῆς ἀποπερατώσεως τῆς μονῆς αὐτῆς στὸν Γαβριήλ, ποὺ ἦταν ἀκόμη νεώτατος.
Τὸ 1383 ὁ Γαβριὴλ μετέβηκε στὴν Κωνσταντινούπολι, συγχρόνως ἴσως μὲ τὸν ᾿Ισίδωρο. ῏Ηταν ἡ ἐποχὴ τῆς ἐνάρξεως τῆς πολιορκίας τῆς Θεσσαλονίκης ἀπὸ τοὺς Τούρκους καὶ οἱ πνευματικοὶ ἡγέτες ἀνήσυχοι μετέβαιναν ἐδῶ καὶ ἐκεῖ γιὰ ἀναζήτησι βοηθείας· ἀλλὰ ἡ βοήθεια ἦταν ἄφαντη. Στὴν Κωνσταντινούπολι ὁ Γαβριὴλ ἐτιμήθηκε μεγάλως· τοῦ ἀνατέθηκε ἀφ᾿ ἑνὸς μὲν ἡ ἡγουμενία τῆς Μονῆς τῆς Χώρας καὶ ἀφ᾿ ἑτέρου ἡ ἐποπτεία ὅλων τῶν μοναστικῶν ἱδρυμάτων τῆς πρωτεύουσας. ᾿Ιδιαιτέρως τὸν ἐκτιμοῦσε ὁ συναυτοκράτωρ Μανουὴλ Β¢ Παλαιολόγος, ποὺ τὸν εἶχε γνωρίσει καλὰ κατὰ τὴ διάρκεια τῆς μακρᾆς κυβερνητικῆς του θητείας στὴ Θεσσαλονίκη, καὶ τοῦ ἐζητοῦσε τὴ γνώμη γιὰ τὰ θεολογικά του δοκίμια.
Τὸ 1389 ἀναδείχθηκε μητροπολίτης Χαλκηδόνος, θεωρητικῶς βέβαια, διότι ἡ Χαλκηδὼν κατεχόταν ἀπὸ τοὺς Τούρκους καὶ τὸ ποίμνιό της εἶχε διαρρεύσει πρὸς τὴν Κωνσταντινούπολι καὶ ἄλλα μέρη. Πιθανῶς λόγω τῶν περιστάσεων οὔτε κἂν ἐπισκέφθηκε τότε τὴν Χαλκηδόνα. ᾿Εστάλθηκε ὅμως τὸ 1393 μαζὶ μὲ τὸν Δανιὴλ Βεροίας ὡς ἔξαρχος στὸ ῞Αγιον ῎Ορος, ὅπου προετοίμασε τὴ σύνταξι τοῦ Τυπικοῦ ᾿Αντωνίου.
᾿Επέστρεψε στὴ γενέτειρά του, τουρκοκρατούμενη πλέον, τὸ 1397, ἐνῶ ὁ μητροπολίτης ᾿Ισίδωρος ἦταν ἑτοιμοθάνατος. Μὲ πρότασι τοῦ ᾿Ισιδώρου καὶ ἀπόφασι τοῦ πατριαρχείου ἐκλέχθηκε μετὰ τὸ θάνατό του κατὰ τὸ ἴδιο ἔτος διάδοχός του. ῾Ο πατριαρχικὸς ἔξαρχος στὴ Θεσσαλονίκη Ναθαναὴλ ποὺ εἶχε διεκδικήσει γιὰ τὸν ἑαυτό του τὴν ἕδρα, τοῦ ἐδημιούργησε προβλήματα, ποὺ ἐντάθηκαν ἀπὸ τὶς τάσεις τοῦ πατριαρχείου νὰ διοικῆ ἀπ᾿ εὐθείας αὐτὰ τὰ ἱδρύματα τῆς πόλεως. Διετήρησε τὴ θέσι ἕως τὸ θάνατό του, τὸ 1416. Τὸν διαδέχθηκε ὁ Συμεών, ὁ ὁποῖος συνέταξε καὶ τὸ ἐγκώμιό του ποὺ περιέχεται στὸ παράρτημα Θεσσαλονίκης τοῦ Συνοδικοῦ τῆς ᾿Ορθοδοξίας, ὅπως συνάγεται ἀπὸ τὸ μονόγραμμά του ποὺ εἶναι ἀποτυπωμένο στὸ περιθώριο τοῦ κώδικος.
“Γαβριὴλ τοῦ ἐν μακαρίᾳ τῇ λήξει γενομένου ἁγιωτάτου ἀρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης, τοῦ σχεδὸν ἐκ βρέφους τῷ Θεῷ ἀνατεθειμένου κἀν τῇ μοναδικῇ πολιτείᾳ τὰ πρῶτα σχόντος, κἀντεῦθεν ὡς ἀρετῆς ἔπαθλον τὴν προστασίαν τῆς πόλεως ταύτης ἀναδεξαμένου, πολλοῖς τε ἔργοις καὶ ταῖς πρὸς τὸ θεῖον δεήσεσι ταύτην τηρήσαντος, καὶ πρὸς τοῖς ἄλλοις οἷς εἶχε πνευματικοῖς χαρίσμασι, πραότητι καὶ ἀγάπῃ κεκοσμημένου, καὶ τὴν πατρικὴν εὔνοιαν ἀεὶ πρὸς τὰ πνευματικὰ τέκνα ἐνδεικνυμένου, αἰωνία ἡ μνήμη”.
᾿Αμέσως μετὰ τὸ θάνατό του, ἴσως μὲ φροντίδα τοῦ Συμεών, καταρτίσθηκε συλλογὴ ὁμιλιῶν ποὺ κατὰ καιροὺς εἶχε ἐκφωνήσει καὶ καταγράψει ὁ Γαβριήλ. Σώζονται σήμερα 66 ὁμιλίες του, οἱ ὁποῖες μὲ τὸ λιτὸ ὕφος των ἐκπροσωποῦν καταλλήλως τὴν περίοδο ἐκφωνήσεώς των. ᾿Απὸ αὐτὲς ἔχουν ἐκδοθῆ μόνο ἑπτὰ ὁμιλίες ποὺ μεταξὺ ἄλλων ἀναφέρονται καὶ στὸν ἅγιο Δημήτριο.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Λαούρδας, Β., “Γαβριὴλ Θεσσαλονίκης ὁμιλίαι”, ᾿Αθηνᾆ 57 (1953) 141-173. ῾Ο ἴδιος, “῾Ο Γαβριὴλ Θεσσαλονίκης”, ᾿Αθηνᾆ 56 (1952) 199-214. Petit, L., "Les évêques de Thessalonique", EO 5 (1901-1902) 95. Laurent, V., "Le métropolite de Thessalonique Gabriel et le Couvent de la Νέα Μονή", ῾Ελληνικὰ 13 (1954) 241-255. Θεοχαρίδης, Γ., ῾Η Νέα Μονὴ Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη 1955, ἀνάτ. ἀπὸ τὰ Μακεδονικὰ 3 (1955). ῾Ο ἴδιος, “Δύο νέα ἔγγραφα ἀφορῶντα εἰς τὴν Νέαν Μονήν”, Μακεδονικὰ 4 (1957) 315-351. Π.Χ. |