ΑΧΟΛΙΟΣ ἢ ΑΣΧΟΛΙΟΣ,
ἐπίσκοπος Θεσσαλονίκης
23 ᾿Ιανουαρίου
῾Ο ᾿Αχόλιος ἢ ᾿Ασχόλιος ἦταν γνωστὸς στὸν Μ. Βασίλειο, τὸν ᾿Αμβρόσιο, τὸν ᾿Ιννοκέντιο καὶ στοὺς ῾Ιστορικοὺς Σωκράτη, Σωζομενὸ καὶ Θεοδώρητο Κύρου. ᾿Απὸ τὰ χέρια τοῦ ᾿Αχολίου δὲ διασώθηκε ἀπολύτως τίποτε. Τὶς πληροφορίες μας γιὰ τὸν ἐπίσκοπο Θεσσαλονίκης ἀντλοῦμε ἀπὸ τοὺς παραπάνω ῾Ιστορικούς, ἀπὸ τὶς ἐπιστολὲς τοῦ Δαμάσου, ἐπισκόπου Ρώμης, πρὸς τὸν ᾿Αχόλιο καὶ τοῦ ᾿Αμβροσίου πρὸς τοὺς Θεσσαλονικεῖς καὶ τὸν διάδοχο τοῦ ᾿Αχολίου. Πληροφορίες ἀντλοῦμε καὶ ἀπὸ τὶς ἐπιστολὲς 154, 164 τοῦ Μ. Βασιλείου. Παλαιὰ νόμιζαν ὁρισμένοι ἐρευνητὲς ὅτι ἡ ἐπιστολὴ 165 τοῦ Μ. Βασιλείου εἶχε ἀπευθυνθεῖ στὸν ᾿Αχόλιο, σήμερα ὅμως πιστεύουν ὅτι ὁ Μ. Βασίλειος τὴν ἀπέστειλε σὲ κάποιο ᾿Ιούλιο Σαρόνο, Δούκα τῆς Σκυθίας.
῾Η ἄποψη ποὺ ἐπικρατοῦσε ὡς σήμερα ὅτι ὁ ᾿Αχόλιος καταγόταν ἀπὸ τὴν Καισάρεια τῆς Καππαδοκίας, στηριζόταν στὴν 165η ἐπιστολὴ τοῦ Μ. Βασιλείου. ᾿Εξάλλου ὁ ἱστορικὸς Tafrali, χρησιμοποιώντας προφανῶς πορίσματα τοῦ Petit καὶ στηριζόμενος στὸ γεγονὸς ὅτι ὁ ᾿Αχόλιος μόναζε στὴν ᾿Αχαΐα, συμπεραίνει ὅτι ὁ ᾿Αχόλιος καταγόταν ἀπὸ ἐκεῖ. Πληροφορίες γιὰ τὴ δράση τοῦ ᾿Αχολίου καὶ γιὰ τὴν εἴσοδό του στὸ μοναχικὸ βίο, ἔχουμε ἀπὸ τὸν ᾿Αμβρόσιο. Δὲν ἀποκλείεται ὁ ᾿Αχόλιος νὰ καταγόταν ἀπὸ τὴν ᾿Αχαΐα, ἀφοῦ ὁ ᾿Αμβρόσιος τὸν θέλει “παίδα ὄντα” μοναχὸ στὴν ᾿Αχαΐα. ῍Αν οἱ πληροφορίες αὐτὲς εἶναι ἀκριβεῖς, τότε πρέπει νὰ δεχθοῦμε ὅτι ἤδη τὸν τέταρτο αἰώνα εἶχε ἐμφανισθεῖ ὁ μοναχισμὸς στὴν Πελοπόννησο.
῾Ο ᾿Αχόλιος ἢ ᾿Ασχόλιος ὑπῆρξε ἐπίσκοπος Θεσσαλονίκης περὶ τὰ μέσα τοῦ τετάρτου αἰώνα. ῾Ο θάνατός του τοποθετεῖται μεταξὺ τῶν ἐτῶν 383 καὶ 384.
῾Ο ᾿Αχόλιος εὑρισκόμενος στὴν ᾿Αχαΐα δὲν ἀποκλείεται νὰ εἶχε ἐπισκεφθεῖ τὴ Θεσσαλονίκη καὶ ὁπωσδήποτε πρέπει νὰ εἶχε ἐπαφὲς μὲ πνευματικοὺς παράγοντες τῆς πόλεως πρὶν ἀπὸ τὴν ἐκλογή του. ῾Η ἐκλογή του ὡς ἐπισκόπου Θεσσαλονίκης, ἔγινε, ὅπως παρατηροῦν τὰ κείμενα, γιὰ τὴν εἰρήνευση τοῦ λαοῦ τῆς πόλεως καὶ ὁλόκληρης τῆς Μακεδονίας.
῾Η ἐποχὴ τοῦ ᾿Αχολίου ἦταν ταραγμένη ἐξαιτίας τῶν αἱρέσεων. Οἱ ᾿Αρειανοί, μὲ ὅλες τὶς ἀποχρώσεις τους, οἱ Πνευματομάχοι, οἱ ὀπαδοὶ τοῦ ᾿Απολιναρίου καὶ ἄλλοι, μειώνουν τὴν ἀγάπη καὶ τὴν πίστη. ῾Ο ᾿Αχόλιος προτιμοῦσε τοὺς χρόνους τῶν διωγμῶν, γιατὶ τότε ἔλαμπε ἡ πίστη τῶν χριστιανῶν, ἐνῶ λυπόταν γιὰ τὴν ὕπαρξη τῶν αἱρέσεων. ῾Ο ᾿Αχόλιος ἔτρεφε θαυμασμὸ πρὸς τοὺς μάρτυρες καὶ πρὸς τὸν στῦλο τῆς ὀρθοδοξίας, τὸν Μ. ᾿Αθανάσιο.
᾿Εκτὸς ἀπὸ τὶς αἱρέσεις ποὺ δημιουργοῦσαν προβλήματα στὴν αὐτοκρατορία, προβλήματα σοβαρὰ καὶ μάλιστα ὀξύτατα δημιουργοῦσαν καὶ οἱ ἐπιδρομὲς τῶν βαρβαρικῶν φύλων. Οἱ βασιλεῖς Γρατιανὸς καὶ Θεοδόσιος πέτυχαν λαμπρὲς νίκες, ἀφοῦ ἀντιμετώπισαν μὲ ἐπιτυχία ὁ μὲν πρῶτος τοὺς ᾿Αλαμανούς, ποὺ παρεῖχαν πράγματα στὴ Γαλλία, ὁ δὲ δεύτερος τοὺς Γότθους καὶ τοὺς Οὔννους. ᾿Ιδιαίτερα ἀναφερόμαστε στοὺς ἀγῶνες κατὰ τῶν Γότθων καὶ Οὔννων, διότι κατὰ τοὺς ἀγῶνες αὐτοὺς διακρίθηκε ὁ Θεοδόσιος (377-382). Τὸ Θεοδόσιο τότε παρότρυνε καὶ ἐνίσχυσε ἠθικὰ ὁ ἐπίσκοπος Θεσσαλονίκης ᾿Αχόλιος. Οἱ βάρβαροι λαοὶ ποὺ λυμαίνονταν τὶς γύρω ἀπὸ τὴ Θεσσαλονίκη πόλεις, δὲν μπόρεσαν νὰ διατρυπήσουν μὲ τὶς βολές τους τὸν ᾿Αχόλιο, ὅπως γράφει ὁ ᾿Αμβρόσιος.
῾Ο Θεοδόσιος, μετὰ τὸ θριάμβό του ἐναντίον “τῶν ἀμφὶ τὸν ῎Ιστρον βαρβάρων”, ἦλθε στὴ Θεσσαλονίκη. Τὸ θριαμβευτὴ αὐτοκράτορα ὑποδέχθηκε ὁ ᾿Αχόλιος, τοῦ ὁποίου ἡ ἐπίδραση στὸν αὐτοκράτορα γιὰ θέματα θρησκευτικὰ ἦταν ἀποφασιστική.
῾Ο Θεοδόσιος στὴ Θεσσαλονίκη τὸ 380 ἀσθένησε βαρειά. ῾Ο ᾿Αχόλιος ἦταν κοντά του καὶ τὸν ἐνίσχυε συνεχῶς. Τέλος, τὸν κατήχησε καὶ τὸν βάπτισε. Τὸ ἔδαφος γιὰ τὴν ἐπιβολὴ τῆς ᾿Ορθοδοξίας ἦταν κατάλληλο. ῾Ο ᾿Αχόλιος “μυσταγωγήσας τὸν Θεοδόσιον” συνετέλεσε στὴν ἐπιβολὴ τῆς ᾿Ορθοδοξίας σ᾿ ὁλόκληρη τὴν αὐτοκρατορία.
῾Ο αὐτοκράτορας ἐμπνεόμενος ἀπὸ τὸ δόγμα τῆς Νικαίας, ὄχι μόνο δήλωσε ἐπίσημα τὴν ἀφοσίωσή του στὸ Σύμβολο τῆς Νίκαιας, ἀλλὰ καὶ ἐξέδωκε τὴν 28η Φεβρουαρίου τοῦ 380 τὸ περίφημο διάταγμα (Edictum) τῆς Θεσσαλονίκης. Μὲ τὸ διάταγμα τοῦ 380 καλοῦσε ὁ Θεοδόσιος τοὺς αἱρετικοὺς “μὴ μετασχεῖν τῆς ᾿Αρείου δόξης”. Κάθε τιμὴ ἁρμόζει στὸν ᾿Αχόλιο, γιατὶ οὐσιαστικὰ τὸ διάταγμα αὐτὸ τὸ προκάλεσε ὁ ἐπίσκοπος Θεσσαλονίκης.
Στὴ συνέχεια ὁ αὐτοκράτορας συνεκάλεσε τὴ Σύνοδο Κωνσταντινουπόλεως, τὴ γνωστή μας Β¢ Οἰκουμενικὴ Σύνοδο. Στὴ Σύνοδο αὐτὴ ὁ ᾿Αχόλιος ἀρχικὰ δὲν ἔλαβε μέρος. Μετὰ τὸ θάνατο ὅμως τοῦ Μελετίου καὶ τὴν ἐκλογὴ τοῦ Γρηγορίου, ὡς Προέδρου, ὁ ᾿Αχόλιος φέρεται μεταξὺ τῶν πέντε πιὸ ὀνομαστῶν ἐπισκόπων, δηλ. τοῦ Μελετίου ᾿Αντιοχείας, Τιμοθέου ᾿Αλεξανδρείας, Κυρίλλου ῾Ιεροσολύμων καὶ Γελασίου Καισαρείας τῆς Παλαιστίνης.
Κατὰ τὴ διοικητικὴ διαρρύθμιση τοῦ 324 ποὺ ἔκανε ὁ Μ. Κωνσταντῖνος, τὸ ᾿Ανατολικὸ ᾿Ιλλυρικό, ποὺ περιλάμβανε τὶς ἐπαρχίες Μακεδονία, Θεσσαλία, ᾿Αχαΐα, ῎Ηπειρο μὲ τὰ ᾿Ιόνια νησιά, ὅπως ἐπίσης καὶ τὴν Κρήτη, ὑπήχθηκε στὸ ρωμαϊκὸ κράτος. Πρωτεύουσες τοῦ ᾿Ανατολικοῦ ᾿Ιλλυρικοῦ διαδοχικῶς ὑπῆρξαν ἡ Σκόδρα, τὸ Σίρμιο καὶ τέλος ἡ Θεσσαλονίκη. ῾Η Θεσσαλονίκη ἐξαιτίας τῆς θέσης της ἀσκοῦσε ἐπιβολὴ στὸ ᾿Ανατολικὸ ᾿Ιλλυρικό, ποὺ ὁλοκληρώθηκε κατὰ τὴν ἐποχὴ τοῦ ᾿Αχολίου.
῾Ο τέταρτος αἰώνας ὑποφέρει ἀπὸ τὴν αἵρεση τοῦ ᾿Αρείου καὶ ὅλες τὶς παραφυάδες της. Πολλοὶ ἐπίσκοποι τοῦ ᾿Ανατολικοῦ ᾿Ιλλυρικοῦ εἶχαν ἐπαφὴ μὲ τὴ Δύση, καὶ φυσικὰ καὶ ὁ ᾿Αχόλιος. ῾Η προσωπικότητα τοῦ ἐπισκόπου Θεσσαλονίκης ᾿Αχολίου συνετέλεσε στὴν ἀνύψωση τῆς θέσεως τοῦ ἐπισκόπου Θεσσαλονίκης σὲ θέση Βικαρίου.
᾿Απὸ τὴν ἐποχὴ τοῦ ᾿Αχολίου ὁ ἐπίσκοπος Θεσσαλονίκης ὀνομάζετο Βικάριος. ῾Ο ᾿Ιννοκέντιος, διάδοχος τοῦ Δαμασίου, μὲ ἐπιστολή του πρὸς τὸ διάδοχο τοῦ ᾿Αχολίου, ᾿Ανύσιο χαρακτηρίζει αὐτὸν Βικάριο.
῾Ο Θεσσαλονίκης δὲν ἔγινε Πατριάρχης, ἀλλὰ Βικάριος. ῾Ο τίτλος τοῦ Πατριάρχου ἀνήκει στὸν Ρώμης, ὁ ὁποῖος ὅμως εὑρισκόμενος μακρυὰ ἀπὸ τὸ ᾿Ανατολικὸ ᾿Ιλλυρικό, δὲν μποροῦσε νὰ τὸ διευθύνει.
῾Η προσωπικότητα τοῦ ᾿Αχολίου ὑπῆρξε μεγάλη. ῾Η ἀρχιερατεία του στὴ Θεσσαλονίκη ἦταν ἕνας σταθμός. ῾Η ᾿Εκκλησία τῆς Θεσσαλονίκης καὶ ὁλόκληρη ἡ Μακεδονία ἦταν ἑνωμένη στὴν πίστη. Λίγες ἐπισκοπὲς ἦταν τόσο καλὰ ὀργανωμένες, ὅσο ἡ Θεσσαλονίκη.
῾Ο ᾿Αμβρόσιος χαρακτηρίζει τὸν ᾿Αχόλιο “τεῖχος τῆς Πίστεως, τῆς Χάριτος καὶ τῆς ῾Αγιότητος”. ῾Ο Μ. Βασίλειος τὸν ἀποκαλεῖ “φωστῆρα τῆς ᾿Εκκλησίας”, καὶ “ἄνθρωπον χάριτος”. ᾿Ανάλογο χαρακτηρισμὸ τοῦ ἀποδίδει καὶ ὁ Δάμασος.
῾Η ᾿Εκκλησία τῆς Θεσσαλονίκης πρέπει νὰ σεμνύνεται γιὰ τὸν ἐπίσκοπο ᾿Αχόλιο ἢ ᾿Ασχόλιο.
Α.Π. |