ΑΝΔΡΕΑΣ, ἐπίσκοπος Θεσσαλονίκης

(τέλη 5ου/ἀρχὲς 6ου αἰ.)



Στὴν ὁμιλία τοῦ ἀρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης Λέον­τος τοῦ Φιλοσόφου στὸν Εὐαγγελισμὸ τῆς Θεοτόκου, ποὺ ἐκφωνήθηκε στὶς 25 Μαρτίου τοῦ 842, γίνεται μνεία τοῦ ἐπισκόπου Θεσσαλονίκης “᾿Ανδρέου τοῦ ἐν ἁγίοις τὴν μνή­μην”. ῾Ο Λέων προσθέτει δύο πολὺ σημαντικὲς πληροφορίες γιὰ τὸν ἐπίσκοπο ᾿Ανδρέα: ὅτι καταγόταν ἀπὸ τὴν ῾Ιεράπο­λη τῆς Συρίας, κοντὰ στὸν ποταμὸ Εὐφράτη, καὶ ὅτι ἀνῆλ­θε στὸν ἀρχιεπισκοπικὸ θρόνο τῆς Θεσσαλονίκης μετὰ τὸν Εὐξίθεο ἢ Εὐδόξιο (βλ. λῆμμα). ᾿Ιδιαίτερα σημαντικὴ εἶναι ἡ διευκρίνιση τοῦ Λέοντος γιὰ τὰ χρονικὰ πλαίσια στὰ ὁ­ποῖα κυμάνθηκε ἡ ἀρχιερατεία τοῦ ἐπισκόπου ᾿Ανδρέα: “ἐπὶ Ζή­νωνος (474-491) μὲν προαχθεὶς τοῦ βασιλέως εἰς τὴν τῆς ἀρχιερωσύνης ἡγεμονίαν, ἐπὶ ᾿Αναστασίου (491-518) δὲ μετὰ Ζήνωνα τὸν πλείονα τῆς ἀρχιερωσύνης δια­νύσας χρόνον”. ῾Η χρονολόγηση αὐτὴ διευρύνει τὰ χρονικὰ ὅρια ποὺ ἔθεταν οἱ ἐρευνητὲς ἕως σήμερα, τοποθετώντας, μὲ βάση τὶς σωζόμε­νες μαρτυρίες, τὸ τέλος τῆς ἀρχιερατεί­ας του πρὸς τὰ τέλη τοῦ 5ου αἰ., ἐφόσον πρέπει νὰ θεωρη­θεῖ πολὺ πιθανὸ πὼς ἐπεκτάθηκε τουλάχιστον καὶ στὴν πρώτη δεκαετία τοῦ 6ου αἰ., ἀφοῦ διένυσε “τὸν πλείονα τῆς ἀρχιερωσύνης χρόνον” κατὰ τὴν περίοδο τῆς βασιλείας τοῦ αὐτοκράτορος ᾿Ανα­στασίου.

Κατὰ τὴ διάρκεια τῆς ἀρχιερωσύνης τοῦ ἐπισκόπου ᾿Ανδρέα ἐπιτελέσθηκε καὶ τὸ θαῦμα μὲ τὴ δεκαπεντάχρονη κωφάλαλη ἑβραία, ποὺ διηγεῖται διεξοδικὰ στὴν ὁμιλία του ὁ ἀρχιεπίσκοπος Λέων. Δὲν γνωρίζουμε ὡστόσο τὴν πηγὴ ἀπὸ τὴν ὁποία ἄντλησε ὁ Λέων ὁ Φιλόσοφος τὶς χρονολο­γικὲς καὶ προσωπογραφικὲς πληροφορίες γιὰ τὸν ἐπίσκοπο ᾿Ανδρέα, καθὼς καὶ τὴν πληροφορία τῆς ἔνταξής του “ἐν ἁγίοις”.

᾿Ιδιαίτερα σημαντικὴ εἶναι ἡ ψηφιδωτὴ ἐπιγραφὴ “ΥΠΕΡ ΕΥΧΗΣ ΑΝΔΡΕΟΥ ΤΑΠΙΝΟΥ” ποὺ βρίσκεται στὸ τρίβηλο τοῦ νάρθηκα τοῦ ναοῦ τῆς ᾿Αχειροποιήτου, ἡ ὁποία χρονολογεῖται στὴ δεκαετία 450-460 μ.Χ. ῾Ο ᾿Ανδρέ­ας τῆς ἐπιγραφῆς ταυτίσθηκε μὲ τὸν πρεσβύτερο ᾿Ανδρέα, ποὺ ἐκ­προσώπησε τὸν ἀρχιεπίσκοπο Θεσσαλονίκης Εὐξίθεο στὴ Δ¢ Οἰκουμενικὴ Σύνοδο. Εἶναι ὡστόσο πολὺ πιθανὴ ἡ ταύτιση τοῦ ᾿Ανδρέου τῆς ἐπιγραφῆς, καθὼς καὶ τοῦ πρεσβυ­τέρου ᾿Ανδρέα μὲ τὸν ἐν ἁγίοις ἐπίσκοπο ᾿Ανδρέα, ὁ ὁποῖος δια­δέχθηκε στὸν ἀρχιεπισκοπικὸ θρόνο τῆς Θεσσαλονίκης τὸν Εὐξίθεο. Τὴν ταύτιση καθιστᾆ πιθανώτερη τὸ γεγονὸς ὅτι τὸ θαῦμα μὲ τὴν κωφάλαλη ἑβραιοπούλα, ποὺ διηγεῖται ὁ ἀρχιεπίσκοπος Λέων, συντελέσθηκε στὸ ναὸ τῆς ᾿Αχειροποι­ή­του, ἀναφορὰ ἡ ὁποία, σύμφωνα μὲ τοὺς ἐρευνητές, παρέχει τὴν ἀρχαιότερη πληροφορία γιὰ τὸ ναὸ τῆς ᾿Αχειροποιήτου.

᾿Απὸ τὴν ἐπισκοπικὴ θητεία τοῦ ᾿Ανδρέα, ἰδιαίτερα βα­ρύνουσα σημασία ἔχει ἡ στάση του ἔναντι τοῦ θεσμοῦ τοῦ Βικαριάτου, ἀφοῦ ἀντέδρασε τόσο ἐναντίον τῆς οὐσια­στικῆς λειτουργίας τοῦ Βικαριάτου ὅσο καὶ κατὰ τῶν πα­πικῶν ἀξι­ώσεων ἐν γένει ἐπὶ τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἐπαρχίας τοῦ ᾿Ιλλυ­ρικοῦ.



ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: ᾿Αγγελόπουλος, ᾿Α., ῾Η ᾿Εκκλησία Θεσσαλο­νί­κης, Θεσσαλονίκη 1984, σ. 103. ᾿Ατέσης, Β., ᾿Επισκοπικοὶ Κατάλο­γοι τῆς ῾Ελλάδος ἀπ᾿ ἀρχῆς μέχρι σήμερον, ᾿Αθῆναι 1975, σ. 79. Θεοχα­ρί­δης, Γ., ῾Ιστορία τῆς Μακεδονίας κατὰ τοὺς Μέσους Χρό­νους (285-1354), [Μακεδονικὴ Βιβλιοθήκη 55], Θεσσαλονίκη 1980, σ. 119. Πα­πα­ζῶτος, Θ., “῾Ο μεγάλος ναὸς τῆς Θεοτόκου στὴ Θεσσαλονίκη. Μιὰ ἐπανεξέταση τῶν πηγῶν γιὰ τὴν ἱστορία τῆς ᾿Αχειροποιήτου”, Μακε­δονικὰ 22 (1982) 112-115. Bakirtzis, Ch., "Sur le donateur et la date des mosaïques d’Acheiropoiétos à Thessalonique", Atti del IX Con­gresso Internationale di Archeologia Cristiana, τ. ΙΙ, Roma 1978, σσ. 37-44. Laurent, V., "Une homélie inédite de l’archévêque de Thes­sa­lonique Léon le Philosophe sur l’Annonciation", Mélanges Eugè­ne Tisserant, τ. ΙΙ, [Studi e Testi 232], Vaticano 1964, σσ. 289-292, 300.103 ἑ. Lequien, M., Oriens Christianus in quatuor Patriarchatus digestus, τ. ΙΙ, Parisiis 1740, στ. 34-36. Nautin, P., "La lettre de Fe­lix III à André de Thessalonique et sa doctrine sur l’Église et l’ Em­pire", Revue historique et ecclesiastique 77 (1982) 5-34. Petit, L., "Les évêques de Thessalonique", EO 4 (1900-1901) 144 ἀρ. ΧΙΙΙ.
Σ.Π.