ΝΕΣΤΩΡ, μάρτυς (ἀρχὲς 4ου αἰ.)

συναθλητὴς τοῦ ἁγίου Δημητρίου

26/27 ᾿Οκτωβρίου



῾Ο μάρτυς Νέστωρ, μαθητὴς καὶ συναθλητὴς τοῦ πολι­ούχου ἁγίου τῆς Θεσσαλονίκης, μεγαλομάρτυρος Δημητρίου, ἐμφανίζεται στὰ σχετικὰ μὲ τὸν ἅγιο Δημήτριο ἁγιολογικὰ κείμενα, κατὰ τὴν περιγραφὴ τοῦ γνωστοῦ ἐπεισοδίου μὲ τὸν Λυαῖο.



Η ΑΘΛΗΣΗ ΤΟΥ ΝΕΣΤΟΡΟΣ

Στὸ ἐκτενὲς Μαρτύριο τοῦ ἁγίου Δημητρίου ὁ Νέστωρ χαρακτηρίζεται ὡς “τις ἐκ τοῦ δήμου νεανίσκος ὡραῖος πάνυ, κομιδῆ νέος ὤν”, ἐνῶ τὸ συναξάριό του, ποὺ περιέχεται στὸ Συναξάριο τῆς ᾿Εκκλησίας τῆς Κωνσταντινουπόλεως, προσ­θέ­τει ὅτι ὁ Νέστορας γνωριζόταν μὲ τὸν ἅγιο Δημήτριο (“γνω­στὸς ὑπάρχων τῷ πανενδόξῳ μάρτυρι Δημητρίῳ”). Σὲ μετα­γενέστερο συναξάριό του (Μηνολόγιο Βασιλείου Β¢) διευκρι­νίζεται ὅτι ὁ Νέστορας ἦταν μαθητὴς τοῦ ἁγίου Δημητρίου, καὶ μάλιστα ὄχι κατηχούμενος ἀλλὰ χριστιανός: “Χριστιανὸς δὲ ὤν, ἀπήρχετο πρὸς τὸν ῞Αγιον Δημήτριον, ἐν ᾧ ἐκαθέζετο τόπῳ καὶ ἐδίδασκεν, καὶ ἐμάνθανεν ἀκριβέστερον παρ᾿ αὐτοῦ τὸν λόγον τῆς ἀληθείας”.

῞Οταν ὁ αὐτοκράτορας Μαξιμιανὸς παρουσίαζε στὸ στά­­διο τῆς Θεσσαλονίκης μὲ προκλητικὸ τρόπο τὸν φοβερὸ μο­νο­μάχο Λυαῖο, ὁ νεανίσκος Νέστωρ ἔσπευσε στὸν ἅγιο Δη­­μή­­τριο, ποὺ κρατοῦνταν φυλακισμένος στὸ πλησίον τοῦ στα­δίου δημόσιο βαλανεῖο, καὶ τοῦ ζήτησε νὰ τὸν εὐλογήσει γιὰ νὰ μονομαχήσει μὲ τὸ Λυαῖο. ῾Ο ἅγιος Δημήτριος “ποι­ήσας τὴν τοῦ Χριστοῦ σφραγῖδα εἰς αὐτόν”, τὸν διαβε­βαί­ω­σε πὼς ὄχι μόνο θὰ νικοῦσε τὸ Λυαῖο ἀλλὰ καὶ πὼς θὰ μαρ­τυ­ροῦ­σε γιὰ τὸ Χριστό. Στὴ συνέχεια ὁ Νέστορας πα­ρουσιάστηκε μπροστὰ στὸν αὐτοκράτορα καὶ τοῦ δήλωσε πὼς ἤθελε νὰ μο­νομαχήσει μὲ τὸ Λυαῖο, ἀλλὰ ὁ Μαξιμιανός, ὑποθέτοντας ὅτι βασικὸ κίνητρο τοῦ Νέστορος ἦταν τὸ χρηματικὸ ἔπα­θλο ποὺ εἶχε ὁρίσει, τοῦ πρότεινε ἕνα ποσὸ ἐὰν δὲν μονομαχοῦσε μὲ τὸν Λυ­αῖο καὶ ἀποχωροῦσε ἀμέσως. ῞Ομως, ἡ ἀπάντηση τοῦ Νέ­στορος ἦταν κατηγορηματική: “Οὐ χρημάτων ἐπιθυμῶ οὐδὲ διὰ τοῦτο ἐπὶ τὸν ἀγῶνα ἐλήλυθα, ἀλλ᾿ ἵνα κρείττονα τοῦ Λυαίου ἐμαυτὸν συστήσω”.

Κατὰ τὴ συμπλοκή του μὲ τὸ Λυαῖο, ποὺ ἀκολούθη­σε, ὁ Νέστορας τοῦ ἐπέφερε ἕνα θανατηφόρο κτύπημα, ἀφή­νον­τας ἄφωνο τὸν αὐτοκράτορα. Μετὰ ἀπὸ αὐτὸ τὸ ἀπροσ­δό­κητο γεγονὸς ὁ Μαξιμιανὸς ἀποχώρησε ἀπὸ τὸ στάδιο, ἐνῶ ὁ Νέστορας ἀνέπεμψε δοξολογία στὸ Θεό, “ὅτι τῇ εὐχῇ τοῦ ἁγίου Δημητρίου ἀνῃρέθη ὁ βάρβαρος”. Τότε ὁ αὐτοκράτο­ρας ἔδωσε ἐντολὴ νὰ ἀποκεφαλίσουν τὸ Νέστορα μέσα στὸ στάδιο, ἐνῶ ὁ ἅγιος Δημήτριος, ὁ ὁποῖος θεωρήθηκε ὑπαίτι­ος τῆς σφαγῆς τοῦ Λυαίου, μαρτύρησε διὰ λογχισμοῦ μέσα στὴ φυλακή του.



ΠΗΓΕΣ

῞Οπως σημειώθηκε, τὶς σχετικὲς μὲ τὸν μάρτυρα Νέ­στορα πληροφορίες λαμβάνουμε ἀπὸ τὸν ἐξαιρετικὰ μεγάλο ἀριθμὸ τῶν ἁγιολογικῶν κειμένων (Μαρτυρίων, ᾿Εγκωμίων, Λόγων) γιὰ τὸν ἅγιο Δημήτριο. ᾿Εκτὸς αὐτῶν, Συναξάρια τοῦ μάρ­τυρος ἔχουν περιληφθεῖ στὸ Κωνσταντινουπολιτικὸ Συν­αξά­ριο καὶ στὸ αὐτοκρατορικὸ Μηνολόγιο τοῦ Βασιλείου Β¢, ἐνῶ πρόσφατα ἐκδόθηκε ἀπὸ τὴ Σ. Κοτζάμπαση καὶ ἕνα ἐγ­κώ­μιο στὸν ἅγιο Νέστορα, ἔργο τοῦ τέλους τοῦ 13ου αἰ­ῶνος, ποὺ ἀνήκει στὸν λίγο γνωστὸ Κόμητα, ὁ ὁποῖος ἔφε­ρε τὸν τίτλο τοῦ ὑπάτου τῶν φιλοσόφων καὶ διδασκάλου τοῦ Εὐαγ­γελίου καὶ καταγόταν κατὰ πᾆσα πιθανότητα ἀπὸ τὴ Θεσ­σαλονίκη.

Τέλος, ἕνα ἀταύτιστο κείμενο σὲ χειρόγραφο τῆς Φιλο­­σοφικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, κατα­γρά­φεται μὲ ἐπιφυλάξεις ὡς ἄγνωστο Μαρτύριο τοῦ ἁγίου Νέ­στορος.

Η ΤΙΜΗ ΤΟΥ ΜΑΡΤΥΡΟΣ

Πρὸς τιμὴ τοῦ ἁγίου Νέστορος εἶχαν γραφεῖ καὶ ὑμνο­γραφικὰ κείμενα (κανόνες, στιχηρὰ προσόμοια), ποὺ ψάλ­λον­ταν κατὰ τὴν ἀκολουθία τῆς ἑορτῆς του. ῾Ο ἀρχαιότε­ρος γνω­στὸς κανόνας στὸν ἅγιο Νέστορα προέρχεται ἀπὸ τὴ γρα­φί­δα τοῦ ὁσίου ᾿Ιωσὴφ τοῦ ῾Υμνογράφου καὶ φέρει ἀκροστι­χί­δα: “Τιμῶ σε πιστῶς, μάρτυς ἠγλαϊσμένε, ᾿Ιωσήφ”. ᾿Α­ξιο­πρό­σεκτο εἶναι τὸ γεγονός ὅτι, ὅπως διαπιστώνεται καὶ στὰ σχε­τικὰ ἁγιολογικὰ κείμενα, σὲ ἀρκετὰ ὑμνογραφικὰ κεί­­μενα οἱ δύο Θεσσαλονικεῖς ἅγιοι, Δημήτριος καὶ Νέστωρ, συν­τι­μῶν­ται, ὅπως συμβαίνει στὰ τρία ἀνέκδοτα στιχηρὰ προσ­ό­μοια, ποὺ ὑπάρχουν στὸ χειρόγραφο ἀρ. 69 τῆς μονῆς Ξε­νοφῶν­τος (τέλη 18ου αἰ.).

᾿Αρκετὰ πλούσια εἶναι καὶ ἡ εἰκονογραφία τοῦ μάρτυ­ρος, μὲ ἀξιοσημείωτη τὴν ἀπεικόνισή του στὸ παλαιοχρι­στια­­νικὸ κιβώριο τοῦ ἁγίου Δημητρίου, ὅπως ἔχει ὑποστηριχθεῖ πρόσφατα. Στὶς περισσότερες παραστάσεις του ὁ ἅγιος Νέ­στωρ ἀπεικονίζεται μὲ στρατιωτικὴ περιβολή, χωρίς, ὡστόσο, νὰ μαρτυρεῖται ἀπὸ τὶς πηγὲς ὅτι ἦταν στρατιωτικὸς στὸ ἐ­πάγγελμα.

Τέλος, μνημεῖο τῆς τιμῆς ποὺ ἀπέδιδαν οἱ Θεσσαλονι­κεῖς στὸν ἅγιο Νέστορα ἦταν καὶ ἕνας μικρὸς ναός, ἀφιερω­μένος, σύμφωνα μὲ τὴν παράδοση, στὴ μνήμη του, ὁ ὁποῖος βρισκόταν νοτίως τῆς βασιλικῆς τοῦ ἁγίου Δημητρίου, μεταξὺ τῶν ὁδῶν ῾Αγίου Δημητρίου καὶ ᾿Ολύμπου. Στὴ θέση τοῦ να­οῦ τοῦ ἁγίου Νέστορος, μετὰ τὴν κατάληψη τῆς Θεσσα­λο­νίκης ἀπὸ τοὺς Τούρκους, ἀνεγέρθηκε τὸ μουσουλ­μανικὸ τέ­μενος Fethiye Cami῾.



ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Δημητριάδης, Β., Τοπογραφία τῆς Θεσσαλο­νίκης κατὰ τὴν ἐποχὴ τῆς Τουρκοκρατίας 1430-1912, [ΜΒ 61], Θεσ­σαλονίκη 1983, σ. 309. Εὐστρατιάδης, Σ., “Τὸ ναῒδριον τοῦ ἁγίου Νέστορος ἐν Θεσσαλονίκῃ καὶ τὸ στάδιον”, ἐφ. Μακεδονία ἀρ. 3931 (15.2.1923) σ. 1 στ. ς¢-ζ¢· 3932 (1.3.1923) σ. 1 στ. γ¢. ῾Ο ἴδιος, ῾Αγιολό­γιον τῆς ᾿Ορθοδόξου ᾿Εκκλησίας, ᾿Αθῆναι 1995 (ἀνατ.), σ. 348. Θεο­χαρίδης, Γ., “῾Η ἁγία ᾿Εκκλησία ἡ ἐν τῷ σταδίῳ”, Μελετήματα στὴ μνήμη τοῦ Βασιλείου Λαούρδα, Θεσσαλονίκη 1975, σσ. 203-239. Κο­τζάμπαση, Σ., “῞Ενα ἀνέκδοτο ἐγκώμιο στὸν ἅγιο Νέστορα· τὸ πρό­βλημα τῆς ταύτισης τοῦ συγγραφέα”, Μνήμη Λίνου Πολίτη (ΕΕΦΣΠΘ. Τιμητικὸς τόμος στὴ μνήμη Λίνου Πολίτη), Θεσσαλονίκη 1988, σσ. 65-75. Λαγγῆς, Μ., ῾Ο Μέγας Συναξαριστὴς τῆς ᾿Ορθοδόξου ᾿Εκκλησίας, τ. Ι¢ (᾿Οκτώβριος), ᾿Αθῆναι 19885, σσ. 619-620. Λέτσας, ᾿Αλ., ῾Ιστορία τῆς Θεσσαλονίκης, τ. Α¢, Θεσσαλονίκη 1961, σσ. 428-429, 522-523. Μέντζος, ᾿Αρ., Τὸ προσκύνημα τοῦ ῾Αγίου Δημητρίου Θεσσαλονίκης στὰ βυζαντινὰ χρόνια, [῾Εταιρεία τῶν Φίλων τοῦ Λαοῦ - Κέντρον ᾿Ε­ρεύνης Βυζαντίου 1], ᾿Αθῆναι 1994, σσ. 58, 72-73, 79-81, 84-85, 86, 91. Μηνολόγιο Βασιλείου, PG 117, 129. Ξυγγόπουλος, ᾿Α., Συμβολαὶ εἰς τὴν τοπογραφίαν τῆς Βυζαντινῆς Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη 1949, σσ. 23-38. Πελεκανίδης, Στ., «“Τὸ θέατρον τὸ καλούμενον Στάδιον” τῆς Θεσσαλονίκης», Κέρνος. Τιμητικὴ προσφορὰ στὸν καθηγητὴ Γεώρ­γιο Μπακαλάκη, Θεσσαλονίκη 1972, σσ. 122-133. Σωτηρούδης, Π., “Σπαράγματα χαρτώων κωδίκων”, ΕΕΦΣΠΘ Τμ. Φιλολογίας 1 (1981) 194-195. Τζιράκης, Ν., “Νέστωρ. ῾Ο μάρτυς”, ΘΗΕ 9 (1966) 435. Τω­μαδάκης, Εὐτ., ᾿Ιωσὴφ ὁ ῾Υμνογράφος. Βίος καὶ ἔργον, ἐν ᾿Αθήναις 1971, σ. 120 ἀρ. 68. Χρυσοστόμου, Γ., “Οἱ ἅγιοι τῆς Θεσσαλονίκης”, στὸ Χαριστήριον τῷ Παναγιωτάτῳ Μητροπολίτῃ Θεσσαλονίκης κ.κ. Παντελεήμονι τῷ δευτέρῳ ἐπὶ τῇ συμπληρώσει εἰκοσαετοῦς ἐν Θεσ­σα­λονίκῃ ποι­μαν­τορίας (1974-1994), Θεσσαλονίκη 1994, σ. 936. AASS Octobris IV, Bruxellis 1867, σσ. 219-221. BHG 2290-2292. Ada De­­biasi Gonzato, Analecta Hymnica Graeca e codicibus eruta Italiae inferioris, τ. ΙΙ (Canones Octobris), Roma 1979, σσ. 313-321. Dele­haye, H., Les Légendes grecques des Saints militaires, Paris 1909, σσ. 3, 104-106, 109, 114, 261, 262. ῾Ο ἴδιος, Les origines du culte des martyrs, [SH 20], Bruxelles 1933, σσ. 228-229. Hartwagner, G., "Ne­stor von Salo­niki", Lexicon der christlichen Ikonographie 8 (1976) 35-37. Janin, R., Les églises et les monastères des grands centres by­zantins (Bi­thynie, Hellespont, Latros, Galèsios, Trébizonde, Athènes, Thes­salo­ni­que), Paris 1975, σ. 399. Kotzabassi, S., "Ein unediertes En­ko­mion auf den hl. Nestor (BHG 2291). Ktitische Ausgabe", ῾Ελληνικὰ 41 (1990) 267-277. Propylaeum ad Acta Sanctorum Novembris. Syna­xarium Ec­clesiae Constantinopolitanae, ἐκδ. H. Delehaye, Bruxellis 1902, στ. 167.1-168.4. Propylaeum ad Acta Sanctorum Decembris. Mar­tyrologium Romanum ad forman editionis Typicae scholiis histo­ricis instructum, ἔκδ. M. Delehaye - P. Peeters - M. Coens - B. de Gaiffier - P. Grosjean - F. Halkin, Bruxellis 1940, σσ. 441-442. Sau­get, J.-M., "Nestore, santo, martire", BS 9 (1967) 829-831. Tafrali, O., Topographie de Thessalonique, Paris 1913, σσ. 189-190.
Σ.Π.