ΜΑΤΡΩΝΑ ἡ ἐν Θεσσαλονίκῃ, μάρτυς

27 Μαρτίου



῾Η ὁσία Ματρώνα συγκαταλέγεται μεταξὺ τῶν μαρ­τύ­ρων τῶν πρώτων αἰώνων τῆς ᾿Εκκλησίας μας, κατὰ τὴν περί­οδο τῶν διωγμῶν. ῎Εζησε στὴ Θεσσαλονίκη καὶ διακρίθηκε γιὰ τὴν ἔντονη δραστηριότητά της νὰ διδάσκει μὲ τὸ παρά­δειγμά της καὶ νὰ προτρέπει ἄτομα τοῦ περι­βάλλοντός της νὰ ἀσπασθοῦν τὸ Χριστιανισμό. ῾Υπῆρξε ἀ­κόλουθος μιᾆς πλού­σιας καὶ εὐγενοῦς ᾿Ιουδαίας, μὲ τὸ ὄνο­μα Παντίλλα ἢ Παυ­τίλλα, ἡ ὁποία ἦταν σύζυγος τοῦ στρα­τοπεδάρχη τῆς Θεσ­σα­λονίκης. Καθημερινὰ συνόδευε τὴν κυρία της στὴ συν­αγωγὴ τῆς πόλεως, ὅπου ὡστόσο δὲν πήγαινε ἡ ἴδια, διότι κρυφὰ κατέφευγε σὲ χριστιανικὸ ναό, γιὰ νὰ προσευχηθεῖ.

Μοιραῖα, ὅμως, ἐπειδὴ γιὰ πολὺ καιρὸ ἡ Ματρώνα ξε­γελοῦσε τὴν κυρία της, μιὰ λάθος κίνηση στάθηκε ἀφορ­μὴ γιὰ νὰ ἀποκαλυφθεῖ ἡ ταυτότητά της. Σὲ μία ἑορτὴ τῶν ᾿Ι­ουδαίων, κατὰ τὴν ὁποία συνήθιζαν νὰ τρῶνε πικρὰ χόρτα καὶ ἄζυμα, ἡ Ματρώνα ἄργησε νὰ ἐπιστρέψει ἀπὸ τὸ χρι­στιανικὸ ναὸ καὶ ὅταν ἔφθασε στὴ συναγωγὴ γινόταν ἡ τε­λετὴ τῶν ᾿Επιτιμίων. ῞Ενας ἀπὸ τοὺς δούλους τῆς Παντίλ­λας κατήγγειλε ὅτι ἡ Ματρῶνα ἦταν χριστιανὴ καὶ ὅτι ἐξαπατᾆ τὴν κυρία της, φροντίζοντας κάθε φορὰ ποὺ αὐτὴ προσ­ερ­χό­ταν στὴ συναγωγή, ἐκείνη νὰ πηγαίνει στὴν ἐκ­κλησία. Αὐτὸ προκάλεσε τὴν ὀργὴ τῆς Παντίλλας ποὺ δὲν δίστασε, ξεσπών­τας σὲ κραυγές, νὰ τὴν κατηγορήσει ὅτι εἶ­ναι ἐχθρικὴ πρὸς αὐτήν. Διέ­ταξε ἀμέσως τὴ σύλληψή της καὶ ἀφοῦ τὴν ἔδε­σαν ἄρχισαν νὰ τὴν μαστιγώνουν. ῾Η Ματρώνα ὅμως μὲ παρ­ρησία δήλωσε ὅτι εἶναι χριστιανὴ καὶ ὅτι ἂν καὶ ἡ κυρία της ἐξουσίαζε τὸ σῶμα της καὶ τὴν ἴδια της τὴ ζωή, ὡστόσο δὲν μποροῦσε νὰ τὴν μεταπείσει σὲ ὅσα πίστευε.

῾Η Παντίλλα, ἀφοῦ τὴν ἁλυσόδεσε, διέταξε νὰ τὴν φυ­λα­­κίσουν καὶ νὰ σφραγίσουν τὴν πόρτα τοῦ κελλιοῦ της. ῎Επειτα ἀπὸ τρεῖς ἡμέρες, νωρὶς τὸ πρωΐ, πῆγε ἡ ἴδια νὰ δεῖ ἂν ζεῖ καὶ ἔκπληκτη διεπίστωσε ὅτι εἶχε ἐλευθερω­θεῖ ἀπὸ τὰ δε­σμά της καὶ στεκόταν φωτεινὴ ψάλλοντας, χωρὶς τὸ παραμικρὸ ἴ­χνος τραύματος καὶ βασανισμοῦ. ᾿Εξορ­γισμέ­νη ἡ Παντίλλα διέ­ταξε νὰ δεθεῖ πάλι καὶ νὰ μαστι­γωθεῖ ἀ­ν­ηλε­ῶς. ῾Η Μα­τρώνα, ἔκπληκτη γιὰ τὴν ἰδιαίτερη σκληρό­τη­τα τῆς κυρίας της, τὴν ρώτησε γιατί τὴν βασάνιζε, ὁμολο­γών­τας ὡσ­τό­­σο τὴν πίστη της στὸ Χριστό. Καταπο­νημένη ἀπὸ τὰ βασανιστήρια καὶ μὴ μπορώντας νὰ σταθεῖ στὰ πόδια της, ἡ Ματρώνα κλεί­στηκε καὶ πάλι στὴ φυλακή.

῎Επειτα ἀπὸ τρεῖς ἡμέρες, ὅταν ἡ Παντίλλα ἐπισκέ­φθηκε τὸ κελλὶ τῆς φυλακῆς τῆς ῾Αγίας ἀντίκρυσε τὸ ἴδιο θέ­αμα. Τὴν μάρτυρα ἀπελευθερωμένη ἀπὸ τὰ δεσμά της, μὲ τὸ ἴδιο φωτεινὸ πρόσωπο, παρὰ τὰ βασανιστήρια καὶ τὴν πεί­­να ποὺ ὑπέστη ἐπὶ δεκατέσσερις ἡμέρες. Τότε ἡ κυρία της γε­μά­τη ἀπὸ ὀργὴ διέταξε νὰ τὴν δέσουν σὲ δρύϊνα ξύ­λα, ὅπως δέ­νουν ἕναν ἐπικίνδυνο κατηγορούμενο, ἕνα φο­νιὰ ἢ ἕναν ἐγ­­­κληματία. ᾿Εξαντλημένη ἡ ῾Αγία ἀπὸ τὶς μαστι­γώσεις, μὲ τὸ σῶμα της γεμᾆτο σημάδια καὶ μὲ ἀδύναμη φω­νὴ ψέλλισε λί­γες λέξεις προσευχῆς καὶ παρέ­δωσε τὸ πνεῦμα της.

῾Η Παντίλλα διέταξε τότε κάποιον Στρατόνικο νὰ τυ­λίξει τὸ σῶμα τῆς ῾Αγίας σὲ δέρμα καὶ στὴ συνέχεια νὰ τὸ ρίξει ἔξω ἀπὸ τὰ τείχη τῆς πόλεως. Τὸ σῶμα της τὸ παρ­έλαβαν οἱ χριστιανοὶ καὶ τὸ ἐνταφίασαν μὲ κάθε τιμὴ κοντὰ στὴ Λεωφόρο, δηλ. τὴν ᾿Εγνατία ὁδό. Μετὰ τὸ τέλος τῶν διωγ­μῶν, ὁ ἐπίσκοπος Θεσσαλονίκης ᾿Αλέξανδρος πῆρε τὸ σκή­νωμα τῆς μάρτυρος καὶ τὸ μετέφερε μέσα στὴν πόλη καὶ ἀφοῦ ἔκτισε ναό, τὸ ἀ­πέθεσε ἐντὸς αὐτοῦ. Γιὰ τὴν ἀκριβῆ θέ­ση αὐτοῦ τοῦ ναοῦ δὲν ἔχουμε καμμιὰ πληροφορία, οὔτε καὶ γιὰ τὴν τύχη τοῦ ἱεροῦ λειψάνου. ῾Υπῆρχαν σαφεῖς πλη­ρο­φορίες (θαύματα ἁγίου Δημητρίου) ὅτι οἱ πιστοὶ τῆς πό­λεως γνώριζαν γιὰ τὴν ὕπαρξη καὶ τὴν ἀκριβῆ θέση τοῦ λει­ψάνου τῆς ἁγίας Ματρώνας, παρ᾿ ὅλο ποὺ γιὰ ἄλλους μάρ­τυρες τῶν πρώτων αἰώνων δὲν ὑπῆρχαν στοιχεῖα, ἐπειδὴ ἀπὸ φόβο γιὰ τὴν ἐκδίκηση τῶν εἰδωλολατρῶν τοὺς ἐνταφίαζαν κρυφὰ καὶ σὲ ἄγνωστα σημεῖα. Τὴν ἐποχὴ τῆς Φραγκο­κρα­τίας, ὅμως, τὸ σκήνωμα τῆς ῾Α­γίας μεταφέρθηκε στὴ Βαρ­κε­λώνη καὶ ἐναποτέθηκε σὲ ναὸ ποὺ καταστρά­φηκε κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ Β¢ Παγ­κο­σμίου Πολέμου.

῾Η μνήμη τῆς μάρτυρος Ματρώνας ἑορτάζεται στὶς 27 Μαρτίου. ῾Ωστό­σο, ἀναγράφονται καὶ ἄλλες ἡμερομηνίες σὲ συναξάρια καὶ ἀρ­χαῖα μαρτυρολόγια· στὴ λατινικὴ ἔκδο­ση τοῦ Βίου, στὸ Μαρ­τυρολόγιο τοῦ Λουγδούνου, τὸ ὁποῖο χρο­νολογεῖται πρὶν ἀπὸ τὸ 806 (ΒΗL 5688), ἀναγράφεται ἡ 15η Μαρτίου, τὸ ῾Ιερωνυμικὸ Μαρτυρολόγιο ἀναφέρει τὴν 25η Μαρτίου, ἐνῶ γίνεται μνεῖα καὶ τὴν 28η Μαρτίου, ἀντὶ τῆς 27ης.

᾿Αξίζει νὰ ἀναφέρουμε ὅτι ἐκτὸς ἀπὸ τὸ ναὸ ποὺ ἔ­κτισε ὁ ἐπίσκοπος Θεσσαλονίκης ᾿Αλέξανδρος καὶ γιὰ τὸν ὁποῖο δὲ ἔχουμε ἐπαρκῆ στοιχεῖα, ὑπῆρχε ἐκτὸς τῶν τειχῶν τῆς Θεσσαλονίκης μονὴ ἀφιερωμένη στὴν ἁγία Ματρώνα. Στὰ Θαύματα τοῦ ἁγίου Δημητρίου (θαῦμα 13) ἀναφέρεται ὅτι τὴν ἐποχὴ τοῦ αὐτοκράτορος Μαυρικίου, περὶ τὸ 597, οἱ Σκλα­βῆνοι, ἀβαρικὸ φῦλο, ἐπετέθησαν ἀρχικὰ κατὰ τοῦ τε­μένους τῆς ἁγίας Ματρώνας, τὸ ὁποῖο πρέπει νὰ εἶχε τέτοια φρουριακὴ συγκρότηση, ὥστε πίστευσαν ὅτι ἐπρόκει­το γιὰ τὴ Θεσσαλονίκη. ᾿Αργότερα, τὸ 618, μαρτυ­ρεῖται ὅτι σὲ νέα πο­λιορκία τῆς πόλεως διετάχθη νὰ πυρ­ποληθοῦν ὅλοι οἱ ναοὶ ποὺ βρίσκονταν ἐκτὸς τῶν τειχῶν τῆς Θεσσαλο­νί­κης, συμ­πε­ρι­­λαμβανομένου καὶ τοῦ μοναστη­ριοῦ τῆς ἁγίας Μα­τρώνας, τὰ ὁποῖα ὅμως ἀργότερα ἀνοικοδομήθηκαν ἐκ νέου.



ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Γαλανός, Μ. Ι., Οἱ Βίοι τῶν ῾Αγίων τοῦ μη­νολογίου τῆς ᾿Ορθοδόξου ῾Ελληνικῆς ᾿Εκκλησίας, ᾿Αθήνα 19873, τ. 4, σσ. 93-94. Γεράσιμος Μικραγιαννανίτης, ᾿Ακολουθία πάντων τῶν ἐν Θεσσαλονίκῃ ῾Αγίων, ἐν ᾿Αθήναις 1958, σ. 26. ῾Ο ἴδιος, “᾿Ακολουθία πάντων τῶν ἐν Θεσσαλονίκῃ διαλαμψάντων ῾Αγί­ων”, ΓΠ 73 (1990) 354. Δημητριάδης, Β., Τοπογραφία τῆς Θεσσα­λονίκης κατὰ τὴν ἐπο­χὴ τῆς τουρκοκρατίας, Θεσσαλονίκη 1983, σ. 386. ᾿Ελευθεριάδης, Εὐθ., ἀρχ., Θεσσαλονικεῖς ῞Αγιοι, τχ. Α¢, Θεσ­σαλονίκη 1956, σσ. 15-16. Εὐ­στρα­­τιάδης, Σ., ῾Αγιολόγιον τῆς ᾿Ορθο­δόξου ᾿Εκκλησίας, ᾿Αθῆναι χ.χρ., σ. 328. Καστανᾆς, Θ., “Θεσσαλονικεῖς ῞Αγιοι”, ΓΠ 19 (1935) 126. Λαγ­γῆς, Μ., ῾Ο Συναξαριστὴς τῆς ᾿Ορθοδόξου ᾿Εκκλησί­ας, ᾿Αθῆναι 19886, τ. Γ¢, σ. 520. Μουτσόπουλος, Ν., “῾Η θέση τῆς ἄγνωστης Μονῆς τῆς ῾Αγίας Ματρώνας στὴ Θεσσαλονίκη”, Νέα ῾Εστία ἔτ. 59 (1985) 134-141. Νικόδημος ῾Αγιορείτης, Συναξαριστὴς τῶν δώδεκα μηνῶν τοῦ ἐνιαυτοῦ, τ. 1-6, Θεσσαλονίκη 1989, τ. Δ¢, σ. 145. Τσιράκης, Ν. Ε., “Ματρώνα”, ΘΗΕ 8 (1966) στ. 849. Χρήστου, Π. Κ., ῾Η Γραμματεία τῶν Δημητρείων. Α¢ Διηγήσεις περὶ τῶν Θαυμάτων τοῦ ῾Αγίου Δη­μη­τρίου, Θεσσαλονίκη 1993, σσ. 29, 38, 65, 160, 161. Χρυσοστόμου, Γ., “Οἱ ἅγιοι τῆς Θεσσαλονίκης”, Χαριστήριον τῷ Παναγιωτάτῳ Μητρο­πολίτῃ Θεσσαλονίκης κ.κ. Παντελεήμονι τῷ δευτέρῳ ἐπὶ τῇ συμπλη­ρώσει εἰκοσαετοῦς ἐν Θεσσαλονίκῃ ποιμαντορίας (1974-1994), Θεσσα­λονίκη 1994, σσ. 934-935. AASS Martii II, Antverpi­ae 1668, σσ. 396-398. AASS Novembris, Tomi II pars poste­rior... Martyrologium Hie­ro­ny­mianum, σ. 160. Budge, E.A.W., The Book of the Saints of the Ethiopian Church, I, Cambridge 1928, σσ. 37-38. Dubois, J., Le mar­ty­rologe d᾿Usuard, [SH 40], Bruxelles 1965, σ. 194. De Gaiffier, B., "Un Marsus dans la Passio S. Matronae, BHL 5688", Anal.Boll. 99 (1981) 16. Moutso­poulos, N., "Monasteries outside the Walls of Thes­saloniki during the Period of Slav Raids", Cyrillomethodianum 11 (1987) 147-148, 156-164. Poncelet, A., "Passio S. Matronae Virginis Thessalonicensis", Anal.Boll. 28 (1909) 460-464. Propylaeum ad Acta Sanctorum Novembris. Sy­naxarium Ecclesiae Constantinopolitanae, Bru­xellis 1902, στ. 563. Pro­pylaeum ad Acta Sanctorum Decembris. Mar­tyrologium Romanum ad formam editionis Typicae scholiis histori­cis instructum, ἔκδ. H. Delehaye, P. Peeters, M. Coens, B. de Gaif­fier, P. Grosjean, F. Halkin, Bruxellis 1940, σ. 98. Sauget, J.-M., "Ma­trona, santa martire di Thessalonica", BS IX (Roma 1967) 105-106.
Α.Κ.